Monday 2 April 2018

SOCIAL MEDIA AWMDAN MAWI 
Er. Chhungpuia Renthlei

Kan hriat theuh angin Social network (Media) chu Social network websites kaltlanga khawvel hmun hrang hranga mite kan inthlunzawm a,  hmun leh hmun a  awm ho ang maia  thian hrang hrang kan insiam theihna, kan inkawm khawmna, chanchinthar, thu leh hla, Advertisement, document pawimawh, thlalak, video, invitation Card e.tc   kan inthawnna   te  hi a ni  tiin han sawi leh phawt ila.

Helama hmasawnna rah chhuah hrang hrang te hi a pawng ataka  control theih a nih ngai dawn bawk si loh avangin keimahni  lam hian dinhmun leh sukthlek nghet nei ila, awmzew nei lova luang thli chhem nghin ang mai mai lo deuha kan hman theih nan  tun tum chu Social media awmdan mawi tlem han tarlang leh lawk teh ang.
Computer hmanga Social network ti thin ten kan hriat tur pawimawh te:
  1. computer hi ‘password’ hmangin i venghim ngei ngei tur a ni a, midangin an duh hun apiangin an hawng thei tur a ni lo. I private data an lo ru chhuak palh thei . Computer-a file i delete tawh hi a thiam tan chuan ‘recover’ leh theih a ni tih hriat tur a ni
  2. Public computer (cyber café etc) ah private data leh midang hriat atana i duhloh ang chi reng reng chu dah loh tur a ni .
  3. Antivirus tha tak hmang la, update reng thin ang che .Pen drive i hman reng rengin i computer-ah virus a luh loh nan fimkhur ang che
  4. Virus executable file hi folder icon angin an awm ve thin a, folder emaw tia hawn dawn chiah hian virus kha a lo run thin a ni2 (e.g., new folder.exe)
  5. computer-ah nangma personal codes (passwords etc) i dah tur a nilo, i thinlungah i vawng reng tur a ni
  6. I mobile phone kha zahmawh rawngkai thlalak nan hmang suh ang che, i tum loh deuhin i mualpho thei a nia, ser reh thei tawhlo i nei mai ang . I ngaihzawngin thla lakpuia a sawm che chuan midangte hmuh atana i duh loh chuan laktir suh ang che, nakinah nangmah ‘blackmail’ nan a la hmang mai ang
  7. I mobile connection kha nangma hmingin i register tur a ni. Nangma hminga register a nih loh chuan man theih i ni
  8. I photo ID etc kha mobile connection siamtir nan midang hmantir suh ang che.
  9. I hminga mobile connection siam a nih a, kha mobile kha thilsual (Midang vau leh rikrap etc) tih nan hman a nih chuan man theih i ni ang
  10. I mobile phone-ah khan ‘pirated’ hla/ videos reng reng dah suh ang che Zahmawh lam thil video dah nan hmang suh ang che.I phone a chhiatin authorised dealer ah chauh siamtir tur a ni. A part thalai an ruksak theih che bakah i thil delete tawhte thlengin a haihchhuah theih tih i hre tur a ni
  11. Website i hriat ngailoh-ah in ‘register’ mai mai suh. I email kha mi tute emawin thil rawn thawn nan che an hmang let thei a nia
  12. e-mail i hriatchian loh hawng mai mai suh, i hawn veleh i computer a khawih pawi palh thei Chatting i ti emaw, social networking-ah emaw nangma nihna diktak pho lang ngai suh ang che I
  13.  personal codes: Bank account number/ password etc e-mail/ SMS/ chatting emaw hmangin thawn ngai suh ang che. e-mail hi hacker tamtakin an lo chhiar ve reng thin tih hriat tur a ni
  14. Public computer i hman chuan i hman zawhah i browsing history/ cookies zawng zawng i paih vek tur a ni.I password phei chu ‘save’ miah loh tur a ni


Mobile phone hmanga Social network ti thin ten kan hriat tur pawimawh te:
Internet hmang thin ten kan hriat tur pawimawh te:
1.      Website i hriat ngailoh atanga i lak software hmang mai mai suh, virus a awm tel thin. A bikin ‘porn site’ leh ‘software cracking site’ velah hian virus a tam.

Social Networking hmang thin ten kan hriat tur pawimawh te:
1.    Nangma chanchin kimchang reng reng social networking site-ah dah suh ang che. Mi i la hriatchian lohte hnenah i chanchin hrilh vak suh la, biak dan chin tawk hria ang che  I thlalak reng reng, midang hmuh atana i duhloh chu dah reng reng suh. Nakinah kawppui dang i la nei thei a ni tih hria la, fimkhur thiam ang che
2.      I mi hriatchiante chauh lo chu ‘Friends’ angin pawm lo ang che . I thiante chanchin kimchang pawh dah loh a tha, hlauhawmah an awm ve thei .
3.      I thil thawn reng reng hi midang kutah a awm tawh tih hria la, i duh thu ngeiin i paih thei tawh kherlo.
4.      I paih emaw i tih lai khan a site neituten an kawl tha reng thin a nia. Social Networking atang hian inbiak tlangnel a awl hle a, a tak taka inhmuh kher tum a thalo. Inhmuh kher i tum a nih pawhin hmun ualau chauh i thlang dawn nia.
5.      I lan that berna thlalak i dah thin a, midangin an rawn fak che hian lawmna vak tur a awm lo. An rawn fak che khan nangmahah nuam tihna a awm a, khami khan i duh loh thlengin a hruai ang che .

Aw le , A pawimawh ber chu a  tha leh tangkai zawnga social network kan hmang tur a ni  
Mizo thalai te hian kan phak tawk ang zelin  Social network  hi  tun aia tangkai leh hlawk zawk hian  i hmang hram hramg ang u. Hetianga kan nunphung  kan in her rem phawt chuan  sorkar leh mipui, sorkar leh sorkar, sorkar leh sumdawngtu te, sorkar leh chanchinbu mi, chanchinbu mi leh mipui te tan social network hi a tangkai zual zel ngei ang le.

Awle, Pathianin hmasawnna rahbi thar duhawm tak min pek hi a tha zawnga hmang theuh turin  vawiin atang hian  inbuatsaih  ila,  Hawh u, keini thalai te hian social media hi    Fashion atan mai nilo, kan ramin roelna tha ( good governance  ) a neih theih nan te,  zirna lama hma kan sawn nan te, eizawnna tha neih nan te  kan nunah seng lut ang  u khai.

No comments:

Post a Comment