Thursday 23 November 2017

e-BOO 
Er. Chhungpuia Renthlei  


Kum 1971 khan University of Illinois zirlai pakhat  Michael Hart chu vanneih thlak tak maiin Materials Research lab ah a duh hun hun a Xerox mainframe computer  hmang  thei turin hun an pe hlauh mai a.A duh tawkin  hnathawh nan a hmang ta a.  Hetih hun lai  hian a thlawnin an hmang thei lo a, Computer hman man hi a sang hle a.  Michael Hart   computer hman man hi pe vek dawn se a hunlai a bill an siam ang chuan  India pawisa in Rs 6500,000,000 (Cheng Nuaih 6500 lai a pek angai ang).

Michael Hart  a chuan tangkai thei ang bera hmangin  data processing atan a hmang ta a.  Declaration of Independence  chungchang thu type luh tur tam tak an pe a, theih ang angin a type lut zo vek mai a. Vanneih thlak takin a computer hman mek chu ARPAnet ( Advanced Research Project Agency Network) nen an thlunzawm  hlauh mai bawk a. ARPANET hi  Internet  hming hmasa ti ila kan hrethiam ber ang. A thu type luh tam tham tak chu internet kaltlanga chhiar theih turin a upload ta a. ARPAnet ah chuan  download theih a nih thu a puangzar ta nghala. mi paruk in an chhiar nghala . Tichuan, internet kaltlanga khawvel a ebook hmasa ber chu kum 1971 ah a lo piang ta a nih chu !

E book awmzia ber  enge ni ang le ?
E Book awm zia ber chu  electronics hmanraw hrang hrang( Mobile, Computer,tablet e.t.c)  hmanga chhiar theih tur a  lehkhabu  hrang hrang digital form a an  siam hi a ni. Entir nan  JF dictionary, Bible le hlabu  Mobile hmanga kan chhiar theih tura an dah te hi Ebook  a ni.
Ebook  hian hming pawh angah na ngiang mai, sawi dan chi hrang hrang lar zual te chu : eBooks, Ebooks, e-Books, e-journals, e-editions, digital books a ni. E- aawmzia ber chu  Electronics tihna ni ber mai. Mipui hriat thiam theih turin  "electronic version of a printed book"  tiin an sawi lar hle bawk.

Enge a tangkaina, Enga tan nge  kan hman ?:
Kan sawi tawh angin ebook hi electronics hmanraw hrang hrang( Mobile, Computer,tablet e.t.c)  hmanga chhiar theih tura buatsaih anih avangin  awlsam takin mobile leh computer hmangin kan chhiar thei a. Tunlaiah mi tam ber ten smart phone kan nei vek tawh a, khawi hmunah pawh kal ila, Mobile kan ken zel tawh avang te hian Lehkhabu hnawksak  leh  rit tak tak te ken kual ngailovin kan duh hun hunah mobile hmangin kan chhiar thei  tawh a ni.  

Tin, software hmanga lehkhabu chhiar hian tangkaina tam tak a nei. Chhun ah leh zan mil turin   kan duh angin a background color te siam rem thei a. Tin,  hawrawp kan ti lian in kan ti te thei bawk a, mit fiah lo tan pawh a awlsam hle mai bawk. Tin, ebook  thenkhat ah chuan  a chhiartu ten kan remchan ang  zawngin  kaiher thei a.  Entirnan, mit del leh khaw hmu fiah lo tan   audio kan ngaithla thei .  Ebook  thenkhat ah chuan thuziak leh milem  chauh bakah audio, video, animations leh  kan  thil dang thlunzawmna ( links) a awm thin. Animation leh Video te phei hi chu  thuziaka sawifiah theih loh  awlsam taka hriat thiam theih nan a tangkai hle   

Tin, Internet ah  lehkhabu thar lam ber ber  kan zawng zung zung thei tawh bawk. A bikin zirlai leh research bei mek te tan ebook hi a tangkai hle. Lehkhabu pangngai  kan tih mai, traditional book emaw, printed  book  a an siam kher loh  lehkhabu  tam tak a awm tawh bawk nen, internet  atangin an mamawh  ang a zawn hmuh zung zung thei bawk te hi a tangkai hle mai. Tin,  Lehkhabu pangngai a  dah theih loh, milem  fiah tha tak tak e book ah hian a awm teuh mai bawk a, heng te hlei hlei hi  zirlai tan a tangkai hle bawk.

Engtin nge ebook  kan siam theih ang ?
Ebook siam  awlsam dan ber chu  lehkhabu  computer a type luh a, mumal taka phek in dawt dan remkhawm a, a cover page  design  hnuah PDF file a lehlin (convert) mai tur a ni.Kan sawi tawh angin  ebook chu electronic version of a printed book tih a ni a, lehkhabu pangngai (Hard copy)  te hi  soft copy a lehlin  hian ebook kan siam chu a ni ber mai.Tunlai ah phei chuan lehkhabu hrim hrim hi an publish  dawnin computer a type luh vek anih avangin  Ebook siam tur hian computera a hranpa a  type luh  a ngai lem tawh lo a, awlsam takin  softcopy kan nei thei tawh bawk.

Dan naranin  Computer software  hrang hrang leh Mobile Software ten awlsam taka an chhiar theih turin PDF  file ah  siam a ni thin. E-book  tam ber hi PDF  file a siam a ni.  PDF  file kan tih mai hi Portable Document Format (PDF)  a ni.  Adobe  company siamchhuah a ni.  Tunah phei chuan PDF  mi tam berin awlsam taka kan hman theihna turin  International Organization for Standardization (ISO)  ten an enkawl nghe nghe a ni.

PDF  file  hi   Computer leh mobile software  leh hardware hrang hrang ten harsatna awm hauh lo va   awlsam taka  an chhiar theih tura ruahman anih avangin  Computer leh mobile company products hrang hrang hmangtu te tan ang khat vekin buaina awm lovin kan chhiar thei a ni.

PDF file chhiar thei turin Computer leh mobile ah Acrobat reader kan install erawh a ngai tih erawh kan hre tur a ni.Acrobat reader hi Internet atangin free download awlsam takin a zawn theih bawk.  Tin, Acrobad reader kan install  loh pawhin, tunlaiah chuan internet browser hian  PDF a chhiar thei vek tawh a, awlsam takin  PDF file kan access thei a ni.


EI ZAWNNA & KOHHRAN   
-Er. Chhungpuia Renthlei
Tunlai kan mizo society  kalphung ah    kohhran  hi kan dah pawimawh hle.  Nu leh pa mai bakah thalai ten  kohhran ah kan inhmang nasa hle mai. Hetih lai hian thil tha anga lang kan  tuipui tam zawk te  hi kan mamawh ber leh  min siamtha tu a ni lem lo tih erawh  kan hriat a tul hle mai. Hmasawnna kal zelah  eizawnna  pawh tun hma anga tukthuan leh zanriah chaw ei inkara zawh fel mai chi a ni tawh lo.  Hetih lai hian kohhran lamah , mi piangthar leh mi hman tlakin an daih bak , mi phur thar leh mi hman hman  inhmanna kawng inhawng khawpa tam program  a pung zel mai si. YMA thiltum, "Hun awl hman that " tih pawh zawm ngaihna awm lo khawpin mi thenkhat  te chuan  hun awl hman that tur kan nei  tawh lo chu a ni ber mai.
Kohhran a nihna pawimawh tak nei  si, hnathawhna hmuna inthlahdah tak  kan  awm teuh mai. Inkhawm  kal tlai hlau em em si, office kal tlai  pawisa miah lo te  hi khua leh tui tha an ni ngai lo. Pathian hian Biak in hung pawn lam hi chu min zui thleng lo se duh te pawh kan thahnem awm mange.  Sorkar hna kan thawh leh kan awmna kohhran kan thawh kep zel a.Chhungkaw  nu leh pa ber  zantin deuh thaw  kohhran thila mahni in lum chhuahsan reng mai te hi  kan thalai sualna bul a ni. Eizawnna  ngaih pawimawh a tul lai pawha kohhran program chhuanlama kalsan reng lo tur leh rinawm leh taima taka mahni hnathawh inzirtirna tam zawk neih hi kohhranah pawh  a tul tawh hle. 
 Hetihlai hian ringtu kan ni a, kan thlarau nun chawm tur leh intichak tawn turin kohhran hi a pawimawh avangin  kan eizawnna lam ngaihpawimawh lutuk avanga  Kohhran  kan thlahthlam chuan a pawi thui thei hle thung ang.  "Eizawnna leh Kohhran"  hi thil pawimawh tak pahnih, insubuai lo leh inhne rem taka kalkawp tur  a ni.  Pakhat zawk dah pawimawh lutukna hian pakhat zawk a tihchhiat theih avangin fimkhur taka ngaihtuah chunga kalpui a tul hle. Kan eizawnna avanga kohhran rawngbawlna  tihthuanawp a remlo ang bawkin kohhran rawngbawlna hian eizawnna a tihchhiat a rem bawk hek si loh  avangin chhungkaw nu leh pa  te hian hun bi mumal tak kan siam tur a ni.Kan eizawnna leh kohhran  ramri hi kan kham thiam  phawt chuan  kan tisual ngai lo ang. Tuna kan Kohhran program  neih lai  mek te  tibuailo turin  eizawnna lamah kan in control dawn nge,  Kan eizawnna tichhe lo turin  kohhran program te hi kan  control zawk dawn?  Kan eizawnna leh kohhran  ramri hi engtinnge kan kham ang?  Mahni in en let theuh ang u.