Tuesday 2 June 2020

NETWORK HI ENGE NI?
Er.Chhungpuia Renthlei

 Network awmzia ber chu computers leh hmanraw (devices ) hrang hrang protocol mumal tak nen a communications devices hmanga thlunzawm to sawina a ni. Network hmanga kan tih theih hrang hrang te :
1. Facilitate communications
2. Share hardware & software
3. Share data and information
4. Transfer information
 
SOCIAL ENGINEERING
(Information Security Awareness)
Er. Chhungpuia Renthlei

Social Engineering kan tih chu diklo tak in emaw bumna hmanga midangte information access a ni. A tum ber chu i identity ruk chhuaha, chu information hmanga i account hrang hrang te i hriat miah lova hman(access) a, i system leh network luh chilh te hi a ni.Cell phone hmangin emaw E-mail hmang te in heng mi te hian bum tur an zawng fo thin.

Social Engineering hmanga inbumna langsar zual leh invenna:
1.Vishing
Telephone kaltlang a social engineering tih dan chi khat a ni a, Voice over IP (VoIP) hmanga tih thin a ni. Vantlang kal tlang a mimal chanchin leh sum dinhmun te hriat theih nan a tih a ni.Vishing chu voice leh phishing inkawp a tang a lo chhuak a ni.
Invenna: Phone kaltlang in pawisa lam chanchin reng reng mi tu tih hriat chian loh hnen ah hrilh
loh tur, tu nge i biak a, company emaw bank a thawk emaw an ni ngei em tih i hrilh hma in i  hre chiang tur a ni.

2.Phishing
Phishing chu inbumna chi khat, mimal chanchin, an credit card number te, password te, account data leh thu pawimawh dang te ruk chhuah nan a siam a ni.
Invenna: Phishing email message i dawng ni a i hriat chuan chhang let suh ang che. Tunge a nih i hriat loh hnen a tang a inthlunzawmna i dawng a nih chuan lo zawm suh ang che.

3.Dumpster diving
Dumpster diving, thrashing an tih bawk hi social engineering a tan a an hman lar tak pakhat a ni a. Company thil hnutchhiah leh paih te awmhmun atangin thu pawimawh tam tham tak a lo lak theih a ni.
Invenna: Thu pawimawh ziahna paih mai mai loh tur, i paih hma in i tana tanglai tur thil a awm
em tih fiah hmasa ang che


4.Hoaxing
Hoax kan tih chuan thil nilo pui ni anga ngaihtir thei tura mi bumna hi a ni. Hei hian mimal a thlur bik a, mimal intih hmingchhiatna leh in tih mualpho tumna thil leh fiamthu thawh nana in hman te a ni thei a. A tuartu sum leh pai leh a thil hlu te neihsak tumna a ni. 
Invenna : I e-mail dawn i hriatchian loh chu ring mai lo la, tin i pawisa dinhmun hrilh lo la, an
ruksak theihna tur che remchang siam sak miah suh.


5.Pretexting

Pretexting chu thil thleng satliah mai mai avanga kan thuruk (a bikin sum leh pai) kan hrilh duh ngai loh turin thil engemaw (pawimawh hmel tak) phuahchawpa kan hrilh theih ngei na tura min bum tumna a ni a, dawt satliah mai a ni lo.
Invenna: Hmelhriat loh thenkhat mi bum tum reng, dawt awihawm tak phuahchawpa chumi  hmanga i thuruk hriat tum thinte lakah fimkhur ang che.


Awle, Engtik lai pawhin   bum tur zawng an awm teuh a,  mi tam tak  bumin an awm mek  reng bawk a. Social Engineering hmanga  buma kan awm lohna turin  mahni theih tawk theuh va kan inven fimkhur  hi  a pawimawh hle  a ni tih hre reng ang u.