Sunday 14 October 2018

AADHAAR MAWLH MAI HI 
 -Er. Chhungpuia Renthlei

Kan hriat theuh angin  Aadhaar  Card chung chang hi  thil thar chu a ni hauh lo nachungin, Mimal  himna tichhe thei a ngaitu te  dodalna hrang hrang  a awm avangin   ngaihven a hlawh hle mai. Kumin 2018  kum tir atang khan phei kha chuan  Supreme Court    thutlukna  ngaichangin  India ramchhunga chanchin thar thehdarhtu  media  hrang hrang te  ngaihven a hlawh thar hle mai. 

Thla hmasa September 26 a  Supreme Court    thutlukna  puanchhuah anih  atang phei chuan  vawiin thlengin India ram mipui te ti ti tam ber a tling hial ta mai. Social media hrang hrangah  Aadhaar  Card chung chang thehdarh a ni a, keini mizo te pawhin WhatsApp group hrang hrangah kan thawn darh chuai chuai anih kha.  Kan hriatna  tizau tu atan Aadhaar chunchang a  thu  langsar zual tlem  ka han chulram fan thuak thuak ve a nge.

  Aadhaar hi enge ni le?
Aadhaar  hi  thil lam tawi ni lovin,  hindi  tawng a ni a, a awmzia chu  Innghahna  (Foundation or Base) a ni. Kawng hrang hranga India ram tih hmasawnna turin  kum  1997  August  khan ruahman  daih tawh a ni. Aadhaar is a 12-digit individual identification number a awm a, hei hi Aadhaar Card Number  nilovin, Aadhaar card neitu  mimal UIDAI  ten an chhinchhiahna number a ni.Unique Identification Authority of India (UIDAI)  kaihhruaina hnuaiah kum 2009  khan  a taka hman tan a ni. 

Aadhaar hi khawvela biometric programme lian ber a ni. Nikum 2017 khan In 2017, Oxford Dictionary  chuan  Aadhaar  hi ‘Hindi Word Of The Year’ ( hindi tawngkam lar ber ) ah Official takin  an puang .Sorkarin a puan danin  Aadhaar card mipi khat ta tur siamna atan US Dollar 1 aia tlem ang hmang ral thin. Tin, UIDAI hian  nitin Aadhaar cards 1.5 million ( Maktaduai) an siamchhuak thin.  Tunah hian mizoram pui 94% aia tamin Aadhaar card kan nei tawh.

Aadhaar card hi tu design nge  ?
Nandan Nilekani, the co-founder of Infosys  design a ni.  Aadhaar  tih hming leh khan  logo hi April 2010  khan a design . June 2010 khan UPA sorkar chuan    aadhaar  project hotuber (Head) ah a ruat  nghal bawk. Hemi hnu hian post thar an siam,  Chairman of the UIDAI atan an ruat nghal a, Cabinet Minister rank a ni.

Aadhaar card hi tunge nei hmasa ber ?
Dec 29, 2016 in a tarlan danin  India rama Aadhaar nei hmasa ber chu  Pune atanga 470km  a hla  a Maharashra hmarlam thingtlang khua Tembhli a cheng nu pakhat  Ranjana Sonawane-i a ni.

Aadhaar card hi tu te nge  pechhuak  a, neih ngei ngei ngai (mandatory)  a ni em ?
Aadhaar card pechhuaktu ber chu Unique Identification Authority of India (UIDAI) a ni. Government agency  an ni a, New Delhi ah an awm mek a ni. India ramchhung state hrang hrangah   Aadhaar Center an din vek bawk. September 2013 a  Supreme Court thuchhuak angin Aadhaar hi intihluihna a neih tir tur a ni lo, a nei duh te  chauhvin an nei tur a ni. Hetihlai hian  Sorkar  scheme hrang hrangah tangkai taka hman anih avangin Aadhaar card neih loh chuan kawng hrang hrangah harsatna a awm thin a, khua leh tui  te tan chuan  neih ngei ngei erawh a fin thlak thung. Unique Identification Authority of India (UIDAI) thuchhuahin a tarlan danin, NRIs (non-resident Indians) and OCIs (Overseas Citizens of India) huapin  India khua leh tui  tawh phawt chuan an nei thei vek a ni.

Aadhaar card hian thih hun a nei em ?
 Aadhaar card  hian  thih hun (expiry date) a nei lova, vawi khat neih tawh chuan  dam chhungin kan ring thei  tawh a ni. Hetih lai hian naupang  kum 5 hnuailam  te tan blue aadhaar card  kan siamtir chuan  kum 5 an pelh hunah  update tur a ni thung.  Times of India  

Aadhaar buaina
India ram mipui te tana  hman tura a buaipui  tan tirh atangin   mi tam takin  a dodal nasa hle. Heng dodaltu te zinga a mei zang hlaptu pawimawh tak tak te zingah eptu party   congress  hruatu lian te an thahnem hle bawk.  Keini mizoramah pawh  sakhaw thila lalutin kan dodal nasa ve hle a nih kha. Unique Identification Authority of India (UIDAI) te chuan  Sorkar hriatpuina in  a him thei ang ber a  thuam anih thu an sawi thung.

Kum 2011 khan parliamentary standing committee on finance chuan data ruksak, diklo taka hman leh ducument  lem siam  chunchangah  Aadhaar hian  mimal himna tichhe thei a an hriat vangin  Kum 2010 a Aadhaar project hmanga The National Identification Authority of India bill, 2010 (NIAI bill)   parliament a pharh  tawh chu an hnawl. Kum 2012 khan  High court justice KS Puttaswamy  chuan Aadhaar  chungchangah  thubuai (Petition)  hmasa ber chu a thehlut. Kum 2013 ah Supreme court chuan  Aadhaar avangin tumah an buaina theln tir tur ani loh thu leh  a duh lo te nei tura nawr luih loh tur tiin thupek a chhuah.

Kum 2014 ah supreme court  chuan Aadhaar card hi  neih ngei ngei tur anih loh thu leh mimal remtihna lo a sumdawngtu  leh Agent ten aadhaar card an phut tur anih loh thu  a chhuah leh. Kum 2016 ah  Aadhaar Act, 2016 siam a ni. Kum2017 khan Sorkar schemes hrang hrang 12 ah Aadhaar  card neih ngei ngei tur tiin sorkarin thupek a chhuah. June 2017 khan   income tax  atana  aadhaar neih ngei ngei tur a tih hian India danpui  fundamental right a kalh lo ti a  Section 139AA of the Income Tax Act in a sawi chu  The apex court  chuan ngaihtuah nawn leh turin a dah. Tin, Supreme court chuan Aadhaar  hian India danpui fundamental right a kalh leh kalh loh  chu uluk taka ngaihtuah anih tur thu a puang.

Kumin January 2018 khan India rama chanchinbu lar tak Tribune newspaper  reporter chuan Aadhaar card lem siam anih thu a sawi. March 2018 khan  Aadhaar Act hi a a dik emaw, dik lo emaw  Aadhaar  chungchanga thutlukna a awm hma loh chuan sorkar scheme hrang hranga Aadhaar thlunzawm  tura  dead line sorkar siam chu a pawt sei. September 2018  khan supreme court  chuan Aadhaar  hian  India danpui fundamental right a kalh loh thu te,  PAN CARD  nena thlunzawm zel  tur te, Aadhaar  hi bank account leh mobile no nen thlunzawm kher a tul loh thu leh  Data himna turin  Aadhaar Center  hi  a him thei ang ber a thuam tur   thu a puang ta a ni.  

Supreme Court chuan September 26 khan  Aadhaar Act-a Section 57-na chu a hnawl 
 Aadhaar Act Section 57-naah chuan Aadhaar number chu sorkar leh private company hrang hrangin an phut thiang niin a inziak a.

Supreme Court Judge Justice AK Sikri chuan Aadhaar Act Section 57-na chu India Danpui Article 14 kalh  anih thu puangin   Supreme Court  a hnawl . Private company-ten Aadhaar number an la thin hian mi mal zalenna dan a bawhchhia a ni an ti. An customer-te phalna a nih loh chuan eng private company mahin Aadhaar detail hi an dil lui thiang tawh lo. Private firm hrang hrang – telecom company te, internet hmanga sumdawn -na firm te leh private bank-te chuan an customer te hnenah Aadhaar card an phut thiang tawh lo.


1.       Chief Justice Dipak Misra hona hnuaia member panga awmna Constitutional Bench chuan Aadhaar chu Income Tax return filing  tih nan leh Permanent Account Number (PAN) neihna atana pawimawh a ni tiin, Aadhaar tel lo chuan heng hi tih theih a ni lo ang.

2.      Commercial Bank leh e-wallet company entirnan Paytm angte chuan an service hmangtute chu KYC an tih dawnin Aadhaar an neih an phut thin a, anmahnia account neite chuan hei hi an tihhlawhtlin ngaiin, an tithei lo a nih chuan an service pek theih chu tihtawp a ni ang an ti thin. Tunah erawh chuan Aadhaar phut kher hi a rem tawh dawn lova amaherawh chu, KYC ti tura tul dangte erawh tihhlawhtlin a la ngai reng dawn a ni.

3.      SIM Card lei dawnin Telecom Service Provide-te chuan Aadhaar an phut kher a tul tawh lo a, KYC documents dang Voter ID card, Driving License leh a dangte hmangin SIM card thar a neih theih tawh dawn a ni. Mobile service provider hnen atanga SIM card nei tura Aadhaar ngai thin tihbo hi Justice Chandrachud chuan a thlawp tlat a ni.

4.      CBSE, NEET leh UGC hnuaia zirlaite chu Aadhaar tel lovin exam an hmachhawn thei anga, School-ah pawh admission tih nan Aadhaar a ngai kher lo ang.

5.       Aadhaar chu sorkar hmalakna hnuaia hamthatna scheme leh subsidy dawn nan hman zui a ni zel dawna, hei hi a chhan ni alang chu heng hmalaknate hian a tum tak a  thlena a dawngtu tur takin an dawn ngei theih nana tih a ni.

6.      Hetih lai hian heng hmalakna leh hamthatna sorkar hnuai a mi hi naupangin an chan ve ngei theih nan leh an chanvo chhuhsak an nih loh nan Supreme Court chuan Aadhaar nei lo pawh ni se naupang chu ngaihnathiam an ni tur a ni, a ti.

7.      Apex Court chuan Aadhaar Act-a Section 57 chu paihthla ta a. Heti a nih chuan company emaw private lam thila Aadhaar hmang tura indilna leh hman tumte chu tihtawp vek a ni tawh ang.

8.      Supreme Court chuan Aadhaar atanga mi chanchin, nihna leh thildang lakchhuah a khap nghala, hei hian a hma lama ram venhimna atanga tangkai turah chuan Aadhaar hman theih a ni ang tih chu a titawp ta a ni.

9.      Justice Sikri chuan Aadhaar chu inenthlakna hmanrua  anga hman theih a nih loh thu sawiin, mimal inhailanna lama hman theih dan a awm meuh lo tih sawiin tuna sorkarin hman a  tum danah erawh mi chhum chhiate chawikanna leh India rama miretheite chanvo pek theihna hmanrua tha tak a nih thu a sawi.

10.  Aadhaar chu Telecom Company leh Bank lamah a hman a ngai kher tawh dawn lo tih sawiin, heti a nih chuan Aadhaar chu Biometric Information tlemte kawltu mai a ni dawna, mi thuruk leh mimal zalennaah kawngro a su dawn lo a ni, tiin Court thu chhuak chuan a sawi.

AADHAAR    TULNA LEH TUL LOHNA  KHAIKHAWMNA

AADHAAR   NEIH   TULNA
1.      Income tax  
2.      Govt. Subsidise  (Ration ,LPG)
3.      Social  Benefits Scheme (PDS,MNREGA, Pension)
4.      Filling tax  return  ( PAN Card link )

 AADHAAR   NEIH   TUL  TAWH LOHNA
1.      Mobile Connectionah    (SIM card  nen thlun zawm angailo)
2.      Bank Account hawnnah  ( Bank Account nen thlun zawm angailo)
3.      School Admission leh Exam hrang hrangah
POLITICS  KHAWVEL
Chhungpuia Renthlei

Politics  hian  ram leh hnam siamthatna atana duhdan leh ngaihdan thuhmun neia lungrual taka mipui ten thutlukna kan  siam hmanga  tualchhung, khawtlang leh ram inrelbawl dan hi a huam a.Poltics laimu dik tak chu Kan hlawkna  tur ngei ngei pawh thil tha lo anih chuan  kalsan ngam a, khawtlang leh ram hmasawnna tur anih phawt chuan mimal  leh party ten  kan tawrhna tur leh chawi belh a ngaih hun pawha  ke pen zel ngam hi a ni. Anihna takah chuan, Politics hi Uisa ang mai a paih tur awm hlek lo, ram leh hnam hmasawnna atana chaw tha tak a ni ber mai.Keini Ringtu inti ten dawt leh thutak pawlha inbeihna hmun ni a ngaia, political party  ten  mahni khingpuite a chhe thei ang bera beih kan ching  te hi  a politics  lo hle zawk in alang.

Tunah chuan Politics hi thuneihna chan tum rân chunga mi mal emaw, pâwl emaw inkâra inhnialna leh inbeih nan kan hmang ta thung  ani ber e. Politics hi ei leh bar hmuhna, hausak thur thurna, chhungkhat leh laina hnaite tana party malsawmna,  ram hmasawnna aia mimal hmasawnna thanchakna, lal tak leh thunei taka awmna leh Pathian rawngbawlna ni hauhlova pathian rawngbawlna ti ila mark 10 ah mark 8 tal chu kan hmu ngei ang le!

Mipui sawisel kai khawpa hmeichhe hmeltha lepler tak te hi   kan laka an  lerh ve  meuh chuan kan ngawi hmak thin  an tih ang hian politics khawvelah kan sawisel nasat em em te pawh hian keimahni hamthatna kawnga pe an pen dek dek chuan an diklohna kan hriat chian viau te pawh sawisel duh lova hmuam puah bomb hmuam ang maia kan ngawi hmiah thin. Hei mai nilovin, a letlinga vuttui thlawrbel anga hahip a kan fak leh lawi si. Heti chunga sorkar tha neih tum chu pialtlepa liluh tum ang chauh a ni ang.

Political Party ruih chilh  mi te  thil hriatna leh thlirna te hi a dik thei loh avangin. Mahni tan zawnh Political party   leh mahni awmna  Kohhran  sakhuanna ruih chilh hi khawvela thil hlauhawm ber an ti hial reng a ni.Kan ramah pawh thuneihna chan duh luat vangin mipui hip nan NGO leh  kohhran ah  bu an khuar a, rawngbawltu nih leh politician nih kawp   duh mi thenkhat an awm  takah chuan  political party te chuan pastor leh  upa te mai bakah rawngbawltu  engemaw zat  party beram huangah an khalh luta a. A tirah  thiltum ṭha tak neiin politics-ah an lût a, tumah tak tak hian party hruaitu leh party worker an hnial ngam silo lova, political party  tuihawkin a len tlu nge nge ṭhîn.

Kohhran hruaitu te, rawngbawltu te leh NGO hruaitu te chu ram thatna tur thilah reng reng a tha zawngin a tel ve tur a ni a,  active politics (party politics) ah erawh chuan Kohhran leh NGO  ramri pel a inrawlh erawh Pathian duh dan ani hmel lo. In God We Trust tih thupui-a  hmangtu  United States sorkar ropui khu Sakhaw bil ruihchilhna leh polititics thuneihna kalkawp hlau bertute an ni tlat.Mipui kan dik loh miau avangin mi tha leh mi dik a kan ngaih te pawh  political kros ah khenbeh an ni a, mipuite beisei anga chet chhunzawm an ngam lo mai pawh nilovin kan beisei loh tak takin a che thung a ni ber e. Rawngbawltu leh NGO hruaitu te chu politics tui hawka baptisma chang kher  lova  ram leh hnam siam thatna kawnga ke kan pen hi  Pathian duh dan a ni zawk maithei e. Rorelna tha duh hmel takin awm mahila, keini mipui bawk avangin roreltu dik tak kan hmu theilo fo thin te hi kan in enfiah chu a ngai.

 Chungu lal dil ang  maia roreltu apiang kan ninga Pathian hnena  Lal thar  kan dil fo te hi  a dik ber em? Party awn lam nei ran chunga  ram hruaitu thar dila  tawngtai  ngat phei hi chu  ringtu tih atan a mawilo tak zet a ni. Sakhawm mi ram veitu kan pung zela,  Sakhuana leh ram rorelna hi thil kal kawp tlat anih avangin eng party ah pawh awm ila kan nun  dan hi Chanchintha nen a in mil em tih ngaihtuahna kan nei anih phawt chuan kan kal sual hauh lovin ka ring. Chanchin tha leh Kungfu  hi ang khat tlat a a tak taka  practise  ngai  anih miau avangin Mizo te hian Krista chanchin tha hi buaipui fo mahila, kan nitin nuna kan lanchhuahtir  loh chuan  kan rinna hi buh si ang chauh ani ang.

Ringtu nun hi dream a ni ngawt lova, practical encountering life a ni tlat. Politics laimu thianghlimna vawng tlat ila, party ruih chilh lutuk te sim ila, sorkar siamtu keini mipui  kan rinawm phawt chuan Political party candidate ah hmel thar an lang hnem anga,  roreltu tha kan nei ngei ngei ang. Mizoram sorkar siam turin keini kristian te bak kan awm chuang  lo.Political  party hrang hrang te hian ram hmasawnna tur Manifesto an nei theuh a, an ngaih pawimawh a in ang lo a ni chauh zawk. Mipui kan rinawm phawt chuan eng party pawh sorkar se kan ram hian engemaw kawng talin hma a sawn ngei ang. Sorkar siamtu chu mipui kan nih miau avangin milem betu te sorkar ai chuan Krista ringtu sorkar chu a tha zawk ngei tur ani dawn lawm ni?