Friday 10 April 2020

ONLINE FRIENSHIP HI
-Er. Chhungpuia Renthlei
Facebook hmangtu te hi 2.4 billion vel kan ni a, friend list awm zawng zawng te inkar hlat zawng belhkhawm hi 73 trillion km a tling der tawh mai. Hrui ni ta se, Khawvel hi vawi 1.8 million atam vet chhuak thei khawpa sei a ni. Khaw khata cheng pawh ni ila, Facebook ah chuan kan thian te nen 20,000 km laiin kan in hlat thei.
Mipa aiin hmeichhia te hian online friendship requests an dawn hnem daih zawk avangin friend an ngah zawk. An la hmuh ngai miah loh hnenah pawh an chanchin chia tha an hrilh teuh thei bawk. Hmeltha tih vanga friendship requests tam tak awm mahse, mi tam tak rilru ah hmangaihna hi online friendships tum ber a ni lo a, khawhar hnemtu leh online friend neih duh vang hrim hrim a ni ve bawk. Inbumna tam tak karah mi thenkhat a taka an thian te lakah aia online friend laka rinawm zawk tlat an awm teuh mai.
A chang chuan friendship requests hi thawn sual chang a awm thin. Heng te hi an in accept chuan thian tha tak ah an inchhuah ve leh thei tlat mai.Facebook hmangtu tam tak te hian reilo te atan chauh nilo, rei tak chhung friendship kan vawng nung reng thin.Tin, thian hlui rei tak chhung inhmu tawhlo ten inhmelhriat thar leh nan kan hmang bawk.
Online friend tha neih hi a hlu a, thian tha pangngai taka insiam hlen pawh an tam mai. Hetihlai hian Online khawvelah hian mi fel tak tak hun chep tak kara thian te tan thahnem ngai taka thil tha tih duh an awm laiin, mi then khat te hi chu Pathian zara an pang a dam a an online theih dek dek hi chuan thilsual tih duh hram hram an awm ve bawk a. Online friend hi kan tangkaipui hle lai hian, fimkhur tawk kan thiam loh erawh chuan min tibuaitu a ni fo thin. Thlalak leh mahni chanchin post chin tawk kan thiam a tul hle mai.

Wednesday 8 April 2020

SOCIAL MEDIA THU DIK LEH DIKLO HRIATNA
Social Media Awareness
-Er. Chhungpuia Renthlei.

Internet website leh Social media hrang hrangah mipui nunphung tikhaihlak leh timangmang thei  thu belhchian dawllo leh diklo(fake news) atam hle.Heng te hi Facts checking website hmanga a diklo leh dik loh finfiah zel a ni thin. Coronavirus pandemic kaihhnawih a pawh atam hle a, a then te chu thu dik hrula politics a inbeihna leh mimal intih hmingchhiatna anih laiin, mipui tihthaihna leh bumna hrim hrim atana siam a awm teuh bawk.

Friday 3 April 2020


INTERNET -LOCKDOWN EFFECTS
Er. Chhungpuia Renthlei

Internet hi India ramah August15, 1995 khan Videsh Sanchar Nigam Limited (VSNL) ten mipui hman theih turin an tlangzarh a.Tunah hian National Internet Exchange of India (NIXI) hnuaiah Mumbai, Delhi leh Chenai ah Internet Server hmunpui kan nei.

30 January 2020  khan Kerela state a zirlai pakhat Wuhan, China Unversity a zirlai rawn haw chuan Coronavirus disease a vei a ni tih hmuhchhuah a ni a, hei hi India rama COVID-19 confirm hmasak ber a ni nghe nghe. Hemi hnuah Positive 500 dawn lai mai hmuhchhuah belh zel anih takah chuan Janata Curfew(mipui himna atana curfew) Sunday, 22 March  zing dar 7 atanga  zan dar 9  neih anih bakah 24 March zan atangin India ram pum Lockdown a ni.

India mipui1.3 billion zet kan inkhung zet chu Internet traffic a lun phah hle. Social distancing, quarantining leh isolation avangin mahni inah kan awm nasa a, Internet leh Social media kan hmang nasa hle. Official te chhut danin  January :1.6 million, February: 20.3 million March:500 million  laiin kan pung. Lockdown nikhat atangin total network traffic hi  chhun ah 70%, zanah 50% in a pungchho nghala. Khawvel pumpuia electricity hmanral 10% hi Internet hian a hmang. Khawvel pum huapah WhatsApp users ten kan hman tam lam phei chu 117–217%  in a chho nghal dawrh mai. India ramah  ringawt pawh WhatsApp hmangtu 40% laiin kan pung. April thla tang phei chuan 51% laiin kan pung.

India ramah Television, internet browsing & streaming  72% laiin a pung bawk. Lockdown vanga internet traffic sang lutuk chuan Kerala  a tibuai nghal a, Kerala sorkar  chuan internet service providers hnenah  internet speed  30-40% a tipung turin a hrilh hial bawk.Facebook, Twitter leh WhatsApp hmangtu ten kan hman tam lam a pung nasa hle, Lockdown hma aiin 87% zetin a pung. Lockdown hma khan Social media  hmangtu ten chawhrualin 150 minutes  hmang ang kan ni a, Lockdown kar khat chhungin chawhrualin 280  minutes  hmang ang kan ni a India mipui 75% zetin  nitin chawhrualin COVID-19 chungchang  inthawn nan  nitin darkar 4 aia tam hmang ang kan ni.

March 24 phei kha chuan COVID-19  chungchanga kan thu thawnkual ringawt pawh 22.3. million a tling hial. Tunah hian khawvel a Internet hmangtu zawng zawng hi Nuaih 4,520 (Approx) vel kan ni a,  Internet traffics hi nitin Nuaih 4,620 GB (Aprox) vel a ni bawk. COVID-19  vanga internet  service a khaihlak loh nan internet Service provider ten hma an mek .

Thursday 2 April 2020


RIGHT TO FREEDOM OF SPEECH LEH IT ACTS & IPC
-Er.Chhungpuia Renthlei

India dan pui, Constitution of India,1950 Article 19 (1) (a)  chuan India khua leh tui tupawhin kan ngaimawh zawng apiang sawi  thei tura zalenna kan neih thu (Right to freedom of speech and expression)a tarlang a.He dan tlawhchhan hian vawiin thlengin Printing media leh Social media ah zalen takin thu kan sawi thin.Printing media leh Social media in nasa taka hma a sawn a thuziak, Audio, video hmanga message kan uar zel takah chuan he dan hian thatna tam tak a neih laiin harsatna thlentu lian tak a ni fo ta a.India sorkar chuan Social media a thu post khuahkhirhna dan khauh tak a siam ta a.

ECONOMICS LEH LIVELIHOOD VENHIM
Chhungpuia Renthlei

United Nations Conference on Trade & Development (UNCTAD) leh  UN trade & Development body  ten an chhut danin  Khawvelin Covid-19 a buaipui atanga thla hnih chhung ringawtah pawh khawvel economic a nghawng nasa hle.Sum veivak a tlema, ram rethei zawk sum hlutna a tlahniam a, ei leh bar bakah bungraw thawn chhuah a tlahniam a.Tourism, private sector leh kawng hrang hranga sum lakluhna a tlahniam a. Covid-19 hian hriselna mai bakah economic ah harsatna a thlen mek a ni