Thursday 12 April 2018

WANNACRY RANSOMWARE                                                                             
(The biggest Cyber criminal in Computer History !)
 Er.Chhungpuia Renthlei

( He articles hi kum 2017 May thla a ziah a ni) 

Aw le, tun tum chu computer khawvel history a  computer virus hmanga cyber crime lian ber leh tawhkhirh ber hiala an sawi, kum in 2017  May thla tir lama  khawvel nghawr nghing lawih khawpa computer khawih buaitu  Ransomware chungchang  ka han tarlang  ve  ang e. 

Ransomware hi eng chiah nge ni le ?
Ransom tih hi mizo tawng chuan tlanna emaw intlanchhuahna tihna a ni.  Virus chimawm tak, file khawih chhia a pawisa min dil thin tu ti ila a fiah mai awm e. Ransomware hi malicious software zinga mi a ni. Malicious software awmzia ber chu virus chikhata ni a,computer system  ah lutin a rukin data hrang hrang a chhiar a, information a chhinchhiah vek a, message  chi hrang hrang a tarlang thin. Ransomware in computer a khawihbuai dan ber chu kan computer a file pawimawh  awm tha hle hle lai  hawn theih miah loh turin  min kalh sak hmiah hmiah mai a, chu mai duhtawk lovin  pangngai taka hawng leh turin  tlanna pawisa min thing let leh thin.


Keini mipui tam zawk ten tunhnai mai a social media hrang hrang kaltlanga  kan hriat  ransomware  hi kum 1989 daih tawh a Joseph Popp  program siamchhuah a ni. A tirah chuan “AIDS” Trojan  tih leh  PC Cyborg tih hming an vuah nghe nghe. Hetianga intlanchhuahna tura sum a phut tlat thin avang hian a hmingah Tlanna Virus  ( Ransom Malware)  an ti anih mai hmel e. He Ransom Malware  hi a lam tawi in Ransomware tiin khawvel chuan kan lo hre lar ta a ni.

ONLINE LEH  OFFLINE  KHAWVEL

-Chhungpuia Renthlei
(Written on  : Dated 12/4/2018)

I FB ngai em?  Ngai lo . Anih WhatsApp? Ngai chuang lo.Twitter tih vel pawh maw? Ka hriat vawikhatna. I va’n changkang lo em em!  A bikin, thalaiten changkang kan tehna bulpui pakhat chu Information Technology (IT) hi a ni a, changkanglo kan tehna ber pawh IT  tho hi a ni leh bawk  a. Tunlaiah chuan changkang nih aiin changkanglo nih hi awl tak a ni. Changkan duh si, tehnnology hmasawnna  kalh zawnga awm tum talh chu hnar hup chunga thawk tum ang hlauh a ni ta.

Online khawvel  chu Mobile leh computer hmanga internet leh social media WhatsApp, Facebook leh chi dang danga kan hun hman hi a ni a, a bak zawng chu Online khawvel a ni  mai .  Online in social media ah group leh thian  kan siam a, pawn chhuak kher lo va  kan in kawm te hi engemaw kawng zawnga ngaihtuah phei chuan  a awlsam mai bakah a him zawk phian. Kan society a inher danglam zela, Mi pangngai chin chu Online  khawvelah kan cheng ta fur mai .Offline a thenrual inkawmna hun kan nei meuh ta lo.

Hmasawnna lawmawm tak anih laiin, Online leh Offline hring nun balance  thiam erawh hi a har hle.  Kum1990 ah khawvelah mobile hman lar tan a ni a,kum 1996 ah India ah mobile service kan nei ve.Kum1998 ah India hmarchhakah  kan hmang tan ve leh a, kum 2004 ah mizoramah (BSNL prepaid leh Post paid) mobile kan hmang tan. Khang hun lai khan mobile neilo ten a nei te kawm har an ti. Kum 2018 a rawn inher meuh chuan mobile nei ten   a neilo te kawm har kan ti thung ta.

Tuesday 10 April 2018

E-READINESS LEH MIZORAM  
Er.Chhungpuia Renthlei

e- Readiness hi  sorkar   sum leh pai dinhmun chawikang tur leh mimal tinte tihmasawn tura information and communication technologies (ICT)  hmang thei tura kan dinhmun  kawng hrang hrang a tehna pawimawh tak a niKei ni ang ram hnufual, Mizoram  tan a e- readiness tehna pawimawh langsar deuh deuh te chu heng te hi a ni.

1.      Digital media lamah ram mipui te hma kan sawn em?
Kan nitin hnathawhna hrang hrangah InformationTechnology tangkai taka hmang thei turin Digital  program  leh E- governance lamah inhrilhhriatna ram pum huapah neih a ni tawh em?

2.      Ram mipui ten a tak taka hnathawh nan kan ring zo chiah em? ICT hian min influence tha em?

3.      Mizo Society leh culture ah ICT  lam hawia inherremtumna a awm em?

4.      Political party, NGO, Zirlai pawl leh pawl hrang hrang te hian e- governance hi kan ram tan kan duh tak tak em? Sorkar hmalakna kan thlawp nge kan do zawk?

5.      Ramhruaitu te hian engtiang takin nge e-governance lamah kan rilru kan pek? 

6.      Network connectivity ( mobile leh internet ) hman tlak kan nei em ? hmasawnna lam hawi zawngin kan hmang em ? 

7.      ICT hian economics lamah kan ram min pui tak zet em ?

8.      Sorkar leh Office inrelbawlna leh nitin hnathawhna kawngah ICT hi a hman tlak tak zet em? A nihna tur ang takin hman a ni em ?

9.      Sorkar leh sorkar (G2G), Sorkar leh business (G2B), Sorkar leh mipui (G2C) indawrtawn na atan atak takin ICT hi kan hmang em ? hlawhtlinna sawi tlak kan nei em?

Heng te hi han ngaihtuah chuan e-readiness lamah Mizoram hi kan la hnufual hle tih kan hai awm lo e. Awle, Sorkar  inrelbawlna ah te, mipui te hnena informationtangkai tak tak pekchhuahna kawngah te, khawtlang inrelbawlna ah te leh Pathian rawngbawlna hrang hrangah te thlengin  Information technology  thangduang tak chuan nghawng lian tak a rawn nei chho mek a. Abik takin  sorkar inrelbawlna ah phei chuan India sorkar laipui chuan  state  hrang hrang Sorkar kalphung leh hnathawh dan hrang hrang  a siamremzel a. Heng kan tarlan tak e-readiness  hrang hrangah te hian  state dang kan phak loh lutuk  chuan harsatna namen lo min siam sak thei a ni.

Digital Cable  Television Connection pek chungchangah te, Ration Card Digitalisation ah te,  National Scholarship Portal hmanga online-a scholarship dilna ah te,  Online a electric leh tui billpek chuangchangah te leh kawng hrang hrangah state dang te aiin harsatna kan tawk nasa hle. National Scholarship Portal hmanga online-a scholarship dilna ah  ngat phei chuan internet speed sang tak a ngaih avangin kan hriat theuh angin,  keini mizoram, internet speed muanna zirlai scholarship dilturten harsatna an tawk nghala. Aizawl khawpui chu sawi loh, district khawpui dang leh thingtlanga zirlai, internet hman ve theih lohna hmunah ngat phei chuan an buaina hi a nasazual hlea nih hi.

Tin, Digital Cable  Television Connection pek chungchangah leh Ration Card Digitalisation ah  hlei hlei hian zoram pumin  buaina namen lo tak kan hmachhawn anih kha.Awle, sawi tur dang tam tak pawh a awm, kan sawi vek seng lo. Heng harsatna te  a hmahruai mai chauh an la ni a,  kan hma hun local turah  thil tam tak  thlakthleng tur a la awm zel dawn. Digitalisation avanga kan harsatna te hi  Aizawl traffic zam ang mai hian vawikhata tihreh mai theih a ni  dawn lo. Chuvangin  e-readiness tehfung hrang hrang te hi zir chian hmasak zel a pawimawh khawp mai. 

Kan hriat theuh tur chu eng thilah pawh kalphung thlak danglamnaa awm reng reng hian atirah chuan harsatna ten au kan hmachhawn hi a tul thin. Tunlaia  digital program  chungchanga harsatna  kan tawh hmasak ber chu  internet connection    hi a ni. India sorkarin chak takin digital India program leh e-governance  lamah  hma a la a.  Keini Mizoramah pawh a that zia leh kan hlawkpui theih dan tur te han tlangau pui chiam thin mahila,  Network connection lamah harsatna kan neih fo reng mai chuan awmzia a nei chuang lo ang. Kan innghahna bulpui ber hi Network connection   anih miau avang hian Mizoram sorkar pawh hian helamah hian tun aia chak zawkin hma la  thuai se a duhawm hle.   


Thursday 5 April 2018

KAN MINISTER  CHHUNG KHAT LAINATE  HI !           
 Er. Chhungpuia Renthlei

Khawvel  lo thang chho zelah  Kan politician te dinhmun  a pawimawh chho zel a, kohhran rawngbawlna lam thleng pawhin  Politician chhung khat laina tha kan neih  leh neih lovah nasa takin  ram mipui te kan innghat  ve bawk. Tun tum chu  ngaihzawn bik leh ngei zawn bik  nei hlek lovin ka ngaihtuahna  luang liam thenkhat minister chhung khat laina te tuikhuahah ka han luan luh tir  ve teh ang. Setana nuih uar uarna tur  khawpa mifel  sawichhiatna thu leh NLUP dawng thei lo tur khawpa Politician pawisawina thu  ka chhak chhuak em lovang chu maw !

            A bik takin keini mizo te hian   kan nitin nunah  hnamchawm nihna  hi kan la paipawn  lian hle  avang hian  Pathian hnena tawngtaina a dil awm tak tak te hi Minister chhung khat laina te hnenah dilin  kan chimbuai thei hle niin mi chik miten an sawi thin. Minister  te chhung khat laina hi a tam zawk chu  lehkhathiam leh politicians tha tak tak pawh an ni thei, hetihlai hian  a then te chu  Politicians lo ngawih ngawih leh  hindi aia vaitawng ngaina tlat, Sap tawng aia English  ngaisang leh si pawh kan awm ve thei tho bawk. Hetiang teh nuaih anih avang hian an chhung khat laina te avangin kan minister te hi nasa takin an hmingtha in an hmingchhe thei reng mai  a lo nih chu. Kan minister  chhung khat laina te hian eng tiang taka al  nge politics chi an liah  ang tih chu  anmahni ngaihdanah dah ta ila. Tha zawka ram leh hnam tana rawng an bawl theihna anih chuan ram leh hnam damna tur  Iodine chi kher lo,  party tana siam  Mau chi , NLUP chi  leh  Power & lectricity  chi hial pawh lo liak se  mipui tan   a pawina em em  awm pawhin a lang lo mai thei e. Hetih lai hian kan minister chhung khat laina te hian  pawn lama rual pawl nan leh hming that nana  Politics  meipui  hnai lutuk a an lo kil ve fo chuan  a pawi hle thei bawk.

            Kan ram hruaitu te reng reng hian   nitin zan tina an lo chenpui te an nih miau avangin  an chhung khat laina te ngaihdan te pawh kawng tam takah an zui lo thei lo bawk. Heivang hian  Minister te nena Assembly house a rorel fel tur family  a rel fel lo tum ve   mai pawh an lo awm anih pawhin thil awm lo lutuk a ni lem lo mai thei bawk. Tin, hei bakah  hnalakna leh  loan te nau te te ah pawh chhung khat laina te an inrawlh thuk viu thei bawk. Minister chhung khat laina te hian kan Minister te  zahawmna an vawnhimna kawngah  an puihbawm  a tul rual rualin, an in rawlh lohna tur   Political platformah  erawh chuan Mit, ka leh beng  nei lo ang a an awm  thiam poh leh an mit avarin, an tawngkam a thlum a, ram tan an bengvar  a lo ni zawk daih nia maw le. Hetianga an awm thiam loh hian Sorkar confiden-cial  a lo common-cial a,  Top-secret  a lo open-secret thin. A tawk chiah a inrawlh thiam hi Minister te future atan  Pathian ram tana sawma pakhat pek tluk zeta pawimawh a ni ngei ang le.

            Mizoram  mipui te hian  kan harsatna kawng hrang hranga min khaichhuak tur leh lungngaihna  khawthim chhah laia meichher min chhit sak turin Chief Minister atanga    Oppsition   MLA  thleng hian  mawphurhna  nghawngkawl kan bah tir a, a chang chuan an phurh zawh loh  bahtir chan a awm, Chief Minister phei chu fual lutuk leh chhing lutuka bahtir chan pawh a awm ve bawk. Nghawngkawl dang lo bahtir ve ngawt hi minister chhung khat laina tan thil chin zawngchhang tlak loh pawl tak, tih hma a sim hmak chi  a ni awm e. Kan minister chhung khat laina te hian  heng an phuirrit zozai te hi phurh nuam a an siam a pawimawh.. Minister  zawng zawng te hi an felin an dik vek e tih ngawt chi nilo mahse, atam zawk hi chu an fel in an puitling tih erawh chu thianpa  Marova’n  Tun Ministry ah   Minister  chhung khat laina a nei lo tih ka hriat chian tluk zetin ka chiang. Amaherawh chu, an kawpui hmeichhia ten khumlai zawla an nek an nek chuan an tih duh loh  an tih a tul ve chawk thin anih hi le. A tawpah hmingchhiatna leh eirukna  lian takah an tlu lut nge nge thin.

            Hetih lai hian, ngai teh ka unau!  Beng sika  ngaihtuah phei chuan Minister chhung khat laina nih hi thil hreawm tak leh  nuam si a ni. An dinhmun hi kawng tam takah a lungngaihthlak zawngin a hlimawm a,  mualphona lam rawngkai lek lekin   hmingthat  a awl bawk a, rilru a rethei tak chungin  pawn lamah  hausak  a awl bawk si. Rilrua khawhar hla sa rat rat chunga  pawnlama nuih awr awr tul chan a tam.Thinlung kawngkhar zim taka hawng  chunga , zau taka an gate kawngka pui  hawn a ngai si. Mi hrang hrang ten an chim buai na rawh, A thenin chawimawina lukum an khumtir laiin elhsenna hling lukhum an khum tir,  parthi an pek rualin hling an pe tela, lawmpuina thingpui thlum taka phenah itsikna hmarcha thak an chhawp sak bawk. hma hawi zawngin an dintir sauh sauhva , chhim lam atangin  an sawisel leh lawi si..Adviser te hi an han ngah mai mai khawpa, rilru a itsik leh  an chhiatna hmuh tum ran  chunga hmangaih awm taka thu tha tak tak leh duhsakna hlantu te hi kei chuan   Europian Toilet  chunga ei tur tuihnai tak chhawp sak tu ah ka ngai lo thei lo.

Tunhmaa an hmel hriat ngai reng reng loh te  hmelhriat biaka nel taka an biak a tul chan a awm fo. Fapa tlanbo tur nei ve hauh lo te pawhin party mi leh sa khual tha an thlen tum chuan  fapa tlanbo lo kir leh ang maia duat taka buh changruma an hrai puar tul chang lah bo lo. Bel khat lek a chaw chhum thin kan minister chhung khat laina ten bel hnih bel thum an chhum chan a tam.Tunhmaa chhungkhat leh vuavang nei vak lo minister chhung khat laina te hian politics khawvelah chuan chhungkhat leh laina an lo ngah pherh ek zel mai bawk si. Pawn lam atanga  an awh awm rual rual hian , an nun chhungril tak han bihchian chuan an hah ve ngawt thin a sin.

            Minister chhung khat laina nih hi mi nazawng tlin chi pawh a ni lo. An chhung khat laina Minister  te leh an fate an nikhua loh deuh phei chuan party mi leh sa mai bakah mipui mitmei veng reng reng hian an hun an hmang liam ve bawk. Sawi thiam  a har tluk zetin  sawi lo a ngawih bopui lah a har bawk.  Minister an nih theihna tura thlang tling tu te hi   Mizoram Public Service Commission  member  nilovin, Below Poverty Line  member te kan nih zawk miau si avang hian  pawn lama atanga  han thlir chuan  puitling  thuau awm khawm  ang hian lang mahse, chhunglamah chuan    chhangchhiat thlak neih nuaih  tak tur chu a ni. Minister chhung khat laina te hi a chang chuan Chiap puam hotu te an ni rignawt mai. Incheina tle reuh man to reuh tak tak, puan than hlai tak te Kaina pawhin Pathian hnena a hla phal loh tur khawpa tha, thlai thar tha ber ber te minister chhung khat laina te hnenah  an chiah a, a lo puam lian zela, a tawpah chuan  Peon hna ah te, housing loan ah te a lo puam chhuak daih mai nia !

            Kawng leh lamah chuan Politician chhung khat laina tam tak te  vahchapah  an chhung khat laina Minister  te an talbuai  chawk Kan sorkar  zahawm tak hian  ei ru te a karphawnga a phoro  tak tak dawn ta se, an chhung khat laina te avangin anmahni pawh  an in pho a tul hun a thleng lovang tih sawi pawh a har ve tho mai ka ti. Amaherawh zawng  mipa daikai zawh loh tuilian Minister chhung khat laina tai tek tuk  bianga a han luan tawh chuan khua a tihnawng em mai thin a, hetiang khaw hnawng tuidulah chuan Minister tumah kan inphoro peih  tak tak dawn lo niin a lang. Hetiang  dikna ni eng zungzam awm lohna ah chuan coruption  bulpui kar phawn a, phoro tum chu a tih chi lem loh. An in karphawng anga  an in pho huhhnup mai ang tih pawh ka ringhlel lo ve.

            Aw le, Beiseina sang tak nena ram hruaitu tura kan thlan tlin Kan Minister  te leh an chhung khat laina te hian “ Miten min chhiar… Kan awm dan zawng .. an hai lo “, tih hi  kan nitin nunah kan vawn thar a pawimawh hle  mai Politics natna benvawn HIV  aia darh chak zawk leh Opium ruihlo aia a ngawl vei awl  heng  party induhsakna te,  eirukna te, dik lo taka contract, supply leh sorkar hna in pekna  lakah  kan Minister chhung khat laina te   hian  an theih ang ang a tawngtaina te, inngaihtlawmna te, Pathian tihna thinlung pu chunga an chhung khat laina Minister  te an enkawl  tak zet chuan,   hmuh theihin a tha zawngin kan ramin  hma a sawn phah loh pawhin  sualna kawnga chak taka tlan thei lovin  dikna tiang  hawl thei turin  an chhung khat laina Minister , Minister te zang an ti kul ngeiin ka ring. Hawh u,  kan minister chhung khat laina te hian Ram leh hnam hmasawnnaah mawhphurhna sang tak kan neih hi vawng reng ila,  riltam ten a rah puar taka kan ei ho theih, zoram hmingchhiat  tawhna kawng hrang hrang  khuh mawi thei khawpa par mawi tak chhuah thei, retheihna leh harsatna  ni eng in a chhun hlum tep te tana chawlhna daihlim nuam siam thei  tura  hnah hring tlakawlh ve ngailo leh Politics leh party  induhsakna  rimchhia zawng zawng tireh thei tura   rimtui  chhuah thei  DIKNA LEH RINAWMNA THING , kan  Minister  te thinlungah  Pathian leh kan ram tan   i phun  ang u.


NIELIT   CHUNGCHANG
Er.Chhungpuia Renthlei

(Short Speech on  Inauguration  program  for NIELIT  CCC  Study Centre - MHIP  headquaters  Aizawl  at  Vanapa Hall- 2015 )

MHIP hruaitu zahawm tak  te leh Mizoram district hrang hrang atanga MHIP  member helaia rawn kal zawng zawng te in zavaiin chibai ule.

Hei le, in program kal lai mek  ah rawn tla zep ve in,  in hmaah ka rawn ding ve hlawl mai a, Thawnthu bu phek laklawh laia  thildang  lo lang vet thut ang deuhah ka in ngai a. In hun hlu tak ka tham then  avanga  ka inthlahunna mittui a luanga,  phal taka kan hotu ten hun min pek avanga ka lawm bawk si a, ka tah nuih a ni deuh ber e. Vawiin mizo hmeichhia te puala hun pawimawh leh zahawm taka  Computer lamhawi  thusawi tura in hun hlu tak min pek avangin  ka lawm tak zeta,  tuna  ka lawmna ai daiha nasa a ka thusawi hnua in lo lawm zawk theih nan, he kan thusawi tur  hi mizo hmeichhia te  tan chaw tha,  kan vaia IT lama chakna thahrui min pe tu tangkai tak anih ka duh em em bawk.

Awle, Thusawi kan ngaithla nual tawha, mi hrang hrang kalkhawm kan nih avangin thusawi ngaihthlak lama riltam dan leh puar hma dan ainchen loh avangin  thu tawi te,  a pawimawh lai  fun si, a fun loh lai pawh rilru pekna tham  ang deuh hlekin  tawi fel tek tawk, a pawimawh lai fun kim siin kan fun  hmaih pawh intan rilru sen zuina theihna turin hun kan hmang ang .

NIELIT hi enge ni ?
·         NIELIT  hming pum chu National Institute of Electronics & Information Technology a ni.
·    NIELIT  hi  Department of Electronics and Information Technology (DeitY) hnuaiah a awm.
·         NIELIT India ram hmun hrang hrangah a awma, New Delhi ah headquarter a awm.
·     NIELIT hi Mizorama kum 2001 a din a ni, Department of Electronics Accreditation of Computer Course (DOEACC) tih hming a pu phawta,2011 atang khan NIELIT tiin thlak a ni.
·         NIELIT AIzawlah tunah hian Engineer puitling  leh computer lama thiamna hrang hrang nei  zirtirtu  thahnem tak an awm.
·     NIELIT Aizawl hi tunah  Industrial Estate, Zuangtui ah a awm. NIELIT Aizawl ah hian tunah computer Zirlai   600 chuang  an awm mek.

NIELIT thil tum ber  enge ni ?
·         NIELIT in a tum ber chu Computer zirna  hrang hrang  hmanga IT mi thiam  chherchhuah.
·         Thingtlang miten Computer kan zir ve theihna tura a thlawna computer zirna buatsaih sak
·         IT leh a kaihhnawih hrang hranga National Level examination buatsaih
·         IT hmasawnna tura hmalak a ni.
·         Cyber security chungchanga district pum huap a  training buatsaih.
·         India sorkar laipuiin a buaipui ber rorelna  tha (e-governance ) chungchanga  training pek.
·         Aizawl khawpuia sawrkar leh private hospital-a thawk paramedical staff te tan damdawiina khawl hrang hranga  hman lehn enkawl dan training te
·         Mizo hmeichhia te IT hmasawnna tura hmalak.

NIELIT Aizawl a computer  course hrang hrang tuna zir theih te nge ni ?
1.      Pawl sawm hnuailam tan (Computer  hmelhriatna leh  hman dan zir tanna ) 
a.      Course on Computer Concepts (CCC)
2.     Pawl 10 pass te tan : Diploma/polytechnic /JE level
a.       Diploma in Computer Science & Engineering
b.      Diploma in Electronics & Telecommunication Engineering
c.       Short Term Courses chi hrang hrang ( Skill Development/ office hna/Eizawnna atana thuk zawka  zirna )
3.     Pawl  12 pass te tan: Graduate /Computer thiamna sang
a.      Bachelor in Computer Application (BCA)  ( Computer lama graduate )
b.      Computer Foundation Course ( NIELIT ‘O’ Level )  (Office hnathawhna atana tangkai )
c.      Short Term Courses chi hrang hrang ( Skill Development/ office hna/Eizawnna atana thuk zawka  zirna zirna )
4.     Graduate tan  :  Master Degree Level / Computer thiamna sang zawk
a.       Master In Computer Application (MCA)  
b.      Computer Advanced Diploma Course  (NIELIT ‘A’ Level)  (Office hna sang zawk thawhna atana tangkai)
c.       Short Term Courses chi hrang hrang ( Skill Development/ office hna/Eizawnna atana thuk zawka  zirna zirna )
5.     Short Term Courses ( a tlangpui)  ( Skill Development/ office hna/Eizawnna atana thuk zawka  zirna )
a.       NIELIT Course on Computer Concepts (CCC)
b.      Tally ( computer hmanga  Office/pawl sum enkawlna atana tangkai )
c.       Multimedia & Animation ( Thlalak, Film, Cable TV e.t.c  )
d.      Cyber Forensics  ( Mobile, Internet, Computer e.t.c  suahsualna hnuchhuina )
e.       Desk Top Publishing ( Chanchinbu, lehkhabu siam, Poster, banner .e.tc )
f.        PC Hardware & Networking ( Computer chhe siam leh enkawl dan)
g.       Repair & Maintenance of Consumer Electronics  ( Electronics hmanrua siamdan)
h.      Medical Electronics (damdawiina khawl hrang hranga an hman thin enkawl dan )

Mizo te tan a NIELIT that bikna enge ni?
·         NIELIT hnuai computer zirna course fee zawng zawng hi tunah hian keini SheduleTribe (ST) tan Sorkar laipui chuan min tum saka,NIELIT hnuaia mizo sirlai te reng reng hian zir man chawi lovin, a thlawn liau liau vin an zir.
·         Mithiam rual tak tak ten an zirtir a,an kallam leh hawlam  Bus in a hruai vek bawk.
·         Scholarship / Stipend Mizoram scholarship board atangin college zirlai te dawn ang an dawng vek bawk.
·         Mipa Hostel  leh  Hmeichhia Hostel  nuam tak  Office bul lawkah a awm.

Mizo hmeichhia te tan  athat bikna
·         A chunga kan sawi zawng zawng  te hi mizo hmeichhe tan thatpuina tham a tling tawh hrim hrim mai
·         Kan mizo hmeichhia te hi mahni inlamah pawh tangkai tak vek an nih avangin mahni inlum ngei atangin computer zirna hniam ber atangin a sang ber thleng an zir thei hi a lawmawm
·         State dang a kal kan mizo hmeichhia te harsatna tawh hrang hrang lakah an fihlim
·         Hmeichhia te hi awm nem zawk  an ni a, Computer lam an thiam chuan hna hram tak tak thawk lo.
·          Computer thiam hi Hmeichhia te dinhmun chawikanna pawimawh tak a ni.
·         He khawvel  chak taka hmasawn zel hi kei leh ka chhung ten  nui chunga kan hmachhawn ve theih nan , mi te laka inkiltawhna thuam min bela,  min uaibet tlattu ,   computer lama ziak leh chhiar kan thiam lohna hi kan umbo a hun tawh tak zet a ni. Tunah chuan Mi dang fa te e tih tur bika kan ngaih,  IT lam zirna  hrang hrang  kan vei pet a, mit kan lo siai khum ringawt mai te hi kan bansan a hun tawh a ni.

Nunphung  pangngai piah deuh hleka thil awm ah kan ngaih thin, IT  lama ziak leh chhiar thiam hi kan za vai atana a ni. Kohhran tinung tu  chu Pathian thu  harsa tak tak zir lem lo,  Pathian thu ngaihvena,  mamawh tul ang tawk zela  Pathian thu hria leh zawmtu te an ni. Chutiang bawkin IT hmasawnna  tinung  turin Computer lama thiamna sang tak neih kher a ngailo, kan ngaih pawimawha, kan mamawh ang a hmang thiam tura  thiam hi a tawk em em a ni. Hmeichhe dinhmun chawikanna  a hma kan lakna ah   IT lama degree sang zawk dinhmun mizo hmeichhia te ding thei turin kan tumruhna  leh thiamna  i chawi kang hmasa ang u.

A tawp berah chuan Central sorkar duhsakna azarah liau liau keini mizo ten awlsam zawk leh sum seng zawk a  computer an zir thei hi mizo hnam tan malsawmna ropui tak a nia, helamah hian mizo hmeichia te pawhin nasa leh zual a tan kan laka tul hle mai.  Kan hruaitute hmalakna a MHIP Head Quaters a NIELIT CCC Study Centre  computer zirna kan neih thar hi Mizo hmeichhia ten computer lama khaw eng kan hmuha lei rualrem kan rah theihna hmanruaah hmang ngei turin duhsakna ka hlan a che u.                       

Ka lawm e