Monday 2 April 2018

SCIENCE & TECHNOLOGY- MIZORAM HMASAWN NAN 
 Er. Chhungpuia Renthlei


ABSTRACT :
Ram hmasawnna (Economic Development) hi ‘thil inthlakthleng (change)’ leh ‘thil thang (growth)’ ten an siam a ni.Change leh growth  hiScience  & Technology   vang chauha awm thei anih avangin ram hmasawnna bul inṭanna pawimawh tak chu science thiamna hi a ni.

Science & Technology thiamna ram apiang an  hmasawn thin. Ram changkang apiangin Science & Technology an dah pawimawh em em a, an ram tana scientific research beitute an ngaisang thin. Khawvel hian hei hi a hriat chian em avangin tunah phei chuan  kan  khawvel  hi  Science & technology intlansiakna khawvel a lo ni ta.Hei vang hian Mizoram  hmasawnna bul inṭanna leh hmasawnna project hna hrang hrang innghahna pawimawh tak chu Science & Technology  hi a ni kan ti lo thei lovang.

Science, Technology leh Hmasawnna kan tih te hi enge an nih? Engtiang takin nge an inkungkaih?Science &TechnologyhiMizoram hmasawn nanengtiang taka tangkai nge anih le?A bulthum atangin  han chhui teh ang.

SCIENCE:
Yahoo.com website in a hrilhfiah dan chuan  Science hi Latin  thumal  Scientia  atanga lakchuah a ni.A awmzia chuhriatzauna (knowledge) a ni. Tichuan, kalphung mumal tak( systematic way) nena  chik taka thil zirchianna (Observation) leh a tih a tih ngei (practical)  hmanga  thil hriatzauna (knowledge ) neih hi Science a ni.Science thiamna hmang thil thar hmuhchhuak tura  hmalakna hi scientific researchanti a, hma latu  te hi scientist  an ti bawk.

TECHNOLOGY:
Wikipedia, the free encyclopedia in atarlan dan chuan Technology hi Greek thumal Technologia  atanga lakchhuah a ni.Techne chu peng pakhat hriatzauna  neihna atanga  tuina (hobby) leh zirthiamna (profession)  a ni. Logia tih chu   peng pakhat zir chianna tihna a ni. Technology chuan kan nitin mamawh phuhruk  theihnahmaraw hrang hrang (tools), kan thil siamchhuah (products) leh  kan thawh dan kalphung (process) te a huam vek mai.Technology tum ber chu science thiamna hmanga  mihringhmasawnna tura thilsiam chhuah (products) ruhrel din (design) hi a ni.

SCIENCE &  TECHNOLOGY INLAICHINNA:
Science mithiam "father of the hydrogen bomb" tih hialaan koh, American theoretical physicist, Edward Teller chuan "The Science of today is the tehnology of tomorow " tiin Science & technology inlaichinna hi a sawi.Science  thiamna atangin technology a rawn piang a, pa leh fapa ang maiinan inzawm tlat a ni. Heivang hian  zirnalamah science & technology studies  tih leh leh sorkar office ah pawh science & technology department ti a hman kawp zel a ni.

RAM HMASAWNNA  KAN TIH  HI :
 Ram Hmasawnna awmzia hi mithiamten kawng hrang hranga an hrilhfiah dan leh zirna huanga hrilhfiahna tam berin a kawh chu hmasawnna lo thleng thut a tawp leh daih tur ni lo,hmasawnna tlo (Sustainable development), mihring nunphung (living standard) chawisanna te, awp behna hrang hrang laka zalenna te leh mipui rilrua mahni induh tawkna neihtir te hi a ni.

SCIENCE & TECHNOLOGY LEH HMASAWNNA INLAICHINNA:
Kum 1923 a "Nobel Prize for Physics" dawngtu,  Robert A.Millikan  chuan " The purpose of science is to develope.." tiin  science tum ber chu hmasawnna anih zia a sawi.Astronomy & nuclear engineering, Freeman Dyson chuan “Technology is the mother of civilization “ tiin  Technology hi  hmasawnna hringtu anih zia a sawi bawk.Science thiamna in hma a sawn apiangin technology thar a rawn piang a, heng technology te hian hmasawnna a thlen thin.Eng ram(Nation) pawh, Science & Technology-a hnufual deuh chu ram changkang lo an ni zel thin.

Science &Technology  leh  hmasawnna  inlaichinna thuk zia leh hmasawnna  hnukpui anih zia han tarlang ila. Abcnewspoint.com in a tarlan danin Malawi - Southeast African country, Burundi -African Great Lakes country, Central African Republic  leh Liberia te hi kum 2015 thleng a khawvel a Science & Technology  hnufual ber ram an ni. Heng ram te hi  hmasawn thei reng reng lo an ni a,tunah hian  khawvela ram rethei  ber te an ni. Tin, Science & Technology hmasawn  ram  United States China, Japan, Germany leh United Kingdom te hi khawvela ramchangkang, hausa leh  hmasawn ber ber te an ni bawk.

Traveljee.com in a tarlan danin Maharashtra, Uttar Pradesh, Andhra Pradesh,Tamil Nadu leh Gujarat te hi India state 36  zinga Science & Technology lama sang filawr  te an ni. Heng te hi  India rama  State hausa leh hmasawn ber te an ni bawk.Mizoram  hi 32 naah kan awm. Top10wala.in/top-10-poorest-states-in-india  in a tarlan danin  Science & Technology lama hnufual te chu  1. Lakshadweep 2.Daman and Diu 3. Dadra and Nagar Haveli 4.Andaman & Nicobar Islands  5.Mizoram.  Mizoram tiamin heng ram te hi  India rama  rethei ber te an ni.Heta tang ringawt pawh hian mizoram hmasawn nana science &technology  pawimawh zia leh hmalak nasat a tulzia kan hrethei awm e.

Awl e, Mizoram hmasawn nana thil pawimawh  hrang hrang te, hemi kawnga  Mizoram sorkar hnuaiascience & technology department hmalakna te,heng  hmasawnna hna  hrang hrang te hlawhtlinna tur leh  kan tangkaipui theih nana science & technology kan ngaih pawimawh a tul  tawh zia langsar zual han  tarlang teh ang.

1.MIZORAM LEILUNG ZIRCHIAN LAMAH
Natna tidam tur leh hriselna tha kan neih theihna tura doctor ten damlo te taksa  peng hrang hrang an zirchian  atul  ang hian kan ram hmasawna  tura ruahmanna kalpuina turah  kan ram leilung zirchian hi  a pawimawh  hle. Ram leilung zir chiang tur hian scientific knowledge leh data rintlak  neih hi a tul tlat avangin Science & Technology thiamna tello ram leilung hi a zirchian theih loh.Science & Technology thiamna  hmanga Mizoram leilung zirna kan neih han tarlang lawk ila :

1.1 District Land Resources Potential Map:Mizoram District hrang hrang ram leilung dinhmun chungchanga data rintlak leh thil pawimawh tak tak, Agriculture leh Horticulture potential area te; tui thatna hmun te; hmun chhengchhe lai leh ramngaw siam theihna hmun te; leilet leh terrace siam theihna leh mihring chenna lai hmun tarlanna a ni.

1.2 Resources Plan   Portal : Hei hi  Mizoram  leilung chungchanga hriattur te, boruak leh tuihna chungchang hriat theihna a ni

1.3 Watershed Atlas : Hei hi Remote Sensing leh Geographic Information System (RS&GIS) thiamna hmanga Mizoram luidung zirchianna MIRSAC buatsaih a ni. Mizoram chhunga lui leh tui luan dan kimchang tak, a kawr hawp ramri chin nen fel taka tarlan a ni.

Tunhma lam khan  Mizoram luidung te chu a tangkai dan tur angin kan la hmang tangkai lo.Tunah chuan luidung pawimawhna leh hman a remchanna te kan hria in kan ram   hmasawnna hrang hrang  ruahmanna atan  watershed dungzuiin project kalpui  a ni  chho zel   tawh.   Watershed Atlas te hi mizoram chhunga hmasawnna hna thawktu Department hrang hrang tehian  hmang tangkai chho zel  ang u.

Heng te hi kan ram leilung behchhan hmalakna  atan  leh Mizorama hmasawnna hna rawn thawk tur apiang  tan te, Detailed Project Report (DPR) atan te, Master Plan Document atan te leh hmasawnna hnathawh dan tur ruahmanna kawng hrang hrang atan te,Chhiatrupna thil a thlen hun a hmalakna tur ruahmanna atan  pawh a  tangkai hle a ni.

2.STATISTICS RINTLAK NEIHNA LAMAH
Mithiam te chuan Statistics hi ramhmasawnna hnathawh (developmental works) innghahna bulpui ber, ram hmasawnna hnuk a nian ti. Scientific based plan nei turin   data  rintlak neih hi kan ramin a mamawh  hmasak ber a ni. Census result volume I paper II in a tarlan danin kum 2011 India ram chhiarpui ah Mizoram a mihring cheng zawng zawng zat chu 1,091,014 a ni. Kum 2001 atanga Mizorama mihring punna hi 22.78% a ni. Square km 1-ah mihring 52 zel cheng ang kan ni.

Mizoram sorkar hnuaia Science &Technology Department te hmalakna aStatistical  Data leh information chi hrang hrang lakkhawm behchhan hian mizoram hmasawnna tura hmachhawp (development plan) duanna atan leh  kan ram hmasawnna  tura hmalakna kawng min kawhhmuhtu atana kan hman tangkai a pawimawh hle.

3. RUAHMANNA THA (SCIENTIFIC BASED PLAN) SIAMNA LAMAH
Hmasawnna atanapawimawh ber pakhat chu hmasawnnatha(scientific based plan ) hi a ni.Kan ram hian hmasawnna tluantling a neih ngeina turin science & technology hmanga ruahmanna ṭha  (scientific based plan ) a neih a ngai.Mihring kan pun zel lai hian kan chenna mizoram len zawng hi a pung ve si lo. Heivang hian Mizoramleilung hausakna haichhuahnaah te, hmasawnna kipui leh a ruhrel dinnaah te, loneitute dinhmun siamthatna kawngah te, eizawnna thar siam tura hmalaknaah te hian science &technology  thiamna hmanga  ruahmanna tha   siam a tul hle.

Mizoramin ruahmanna ṭha (scientific based plan ) kan neih theih nana Mizoram Remote Sensing Application Centre (MIRSAC)-in vansang lam thiamna hmanga data an chhawpchhuak  te hi  kan  ram hmasawnna rahbi thar pawimawh tak a ni.Vansang lam thiamna hmanga hmasawnna hna hrang hrang huam zau zawka ruahmanna (Space-based Information Support for Decentralised Planning -SISDP) chungchanga inkaihhruaina leh inzirtirna Mizoram Remote Sensing Application Centre (MIRSAC)-in a buatsaih thin te hi kan ram hmasawn nan a pawimawh hle mai.

4. AGRICULTURE LAMAH
Ram hmasawnna bul chu agriculture leh a kaihhnawih eizawnna peng hrang hrang hmasawnna ah a innghah tlat avangin agriculture dinhmun kan siam that hma chuan Mizoram hian hma a sawn tak tak thei lovang.Agriculture lam thar chhuah (products)  a pun theih nan loneitute  science thiamna hmanga hlawk zawka thlai chin leh enkawl dan  zirtirna pek  hi tih makmawh a ni.

Leilung hausakna behchhana ram leilung hausakna hman dan tur nghet leh tha, Mizoram Remote Sensing Application Centre(MIRSAC) in science thiamna hmanga  Remote Sensing leh GIS technology an  buatsaih te  hi  NLUP tihhlawhtlinna atan leh development department-te tan pawha tangkai tak tur a ni.Mizoram hmun hrang hranga thlai chin theihna hmun leh ram hmelhmangte chiang taka tarlanna Map, Remote sensing leh Geographic Information System(GIS) thiamna hmanga siam te hi atangkai hle.
Tin, Sericulture Information Linkages and Knowledge System (SILK)  te hi kan ram hmasawn nan a tangkai khawp mai. Kan ram leilung hausakna hai chhuak tura thil hriat tur pawimawh tak tak te, Sericulture lam atana hmun remchang tha kawhhmuhna te, ram boruak awm dan entirna te, Sericulture lam hna thawh dan inkawhhmuhna te, hmanraw mamawh dan te leh thar chhuah hralhna lam kawhhmuhna chungchang te tarlan a ni. Sericulture Farmer te, remruatpuitu (administrator) leh hmasawnna duangtute tan thurawn petu leh inzirna (thil hriatna hnar) a ni.

5. THINGTLANG LAM THLENG PHAK RUAHMANNA SIAMNA LAMAH
New Delhi-a Hindustan Times Leadership Summit a hawnnaa thu a sawiah, PM Modi chuan "Delhi aṭang ringawtin India chuan hma a sawn thei dawn lo a ni" tiin a  a sawi. Census result volume I paper II in a tarlan angin kum 2011  Mizoram a mihring  1,091,014  zingah   686960 lai mai te hi khawpui pawn thingtlang hmun hrang hrangah kan awm. Aizawl hmasawnna ringawt hian  mizoram  hmasawnna a thlen thei lo tih a chiang hle. Khawpuia chengte chauh ni lovin thingtlang mite khawsakna dinhmun chawikan hi science  leh technology thil tum ber pakhat a ni. Science &Technology hmalakna project hrang hrang te hi khawpui mai bakah thingtlang mite eizawnna peng hrang hrang kawng hawngtu anih avangin kan ram tihmasawntu a ni.

6. HRISELNA  KAWNGA HMALAKNAAH
11th Vice-President of India, Pu Bhairon Singh Shekhawat-a chuan 6th Asia-Pacific Congress of Cardiovascular and Interventional Radiology ah “ Ram thanglai, keini ram angah te hian  retheihna leh natna hi insuihfin tlat a ni “tiin a sawi.Ram rethei apiangah hriselna a tlakhniam thian avangin hriselna hi mizoram hmasawnna atana pawimawh ber pakhat a ni.

Science leh technology hi mihring hriselna a tangkai a, kawng tinrenga hriselna kawnga kan  mamawh phuhrutu a ni.Science & Technology Department bultuma Tuirial bawlhhlawh paihna hmun enkawl dan leh boruak leh hriselna a nghawng theih dan an zirchianna  te hian rah tha tak a chhuah ngei ang. Mizoram mipui khawsakna chawikang a,tihmasawn turin Science & Technology thiamna hmanga  hriselna kawnga in enkawlna tha kan neih  hi a pawimawh hle a ni.

7. KAWLPHETHA A INTOTELHNA LAMAH
Sum leh pai dinhmun innghahna ber leh  ram hmasawnna hnukpui ber,kawlphetha  hi  hmasawnna in  ken tel tlat a nih avangin power siam chhuah kawngah ram hrang hrang an intlansiak nasa hle. Mizoramah mihring kan pung zela kawlphetha in min daih seng  tawh  lo. Science & Technology thiamna hmanga Solar City duan te, ram tana Action Plan duan mumal tak neih te hi kan ramin a mamawh. Chuvangin, hmasawn turin science thiamna hmanga Ni zung hmanga eng chi hrang hrang te, tui tihlumna leh tui pump khawl siam chhuah te hi kan uar a pawimawh hle a ni.

8. TUI (WATER )LAMAH
Chhungkaw tin mamawh phuhruk thei  tui thianghlim hniang hnar taka  neih hi kan ram hmasawnna  atan a pawimawh hle. Tun hma kha chuan  lui leh tuikhur tui te nen tangkawpin kan mamawh eng emaw chen chu kan  nei thei mai thin. Mihring pung cho zel leh khawpui thang zel avangin kan mamawh phuhruk thei tur tui kan nei lo fo ta mai.

Tunah hian kan sorkar chuan Baba Atomic Research Centre, Mumbai te nena tang hovin kan tuikhur leh leihnuai tuihna kang chat tawhte tinung a, tuai thar leh turin  kawng dap mek . Lei hnuai tui   mamawhna hi a san zel dawn  avanginScience & technology thiamna hmanga Rajiv Gandhi National Drinking Water Mission hnuaia hmalakna pakhat, lei hnuaia tui awm zawnna (Ground water prospect) map leh water quality zirchianna te kalpui mek a ni. 

Mizoram Ground Water Prospect Map ah hian mizorama khua zawng zawng bakah  tuikhur te, tui chhunchhuah te leh lei hnuai tui siak chhuahna - hand pump awmna te, lui lian leh lui te te tih lan vek a ni a. Lui Hnara Tui a awm that theihna atana tui khuahchi hrang hrang-check dam, Nala bund, everyday pit te leh storage tank te siamna tur hmun remchang te pawh  tarlan vek a ni.Science thiamna hmanga  kan tuihna neih chhun venhim leh ruahtui tla khawl khawm dan kawng  kan dap chhuah zel hi kan ram hmasawnna hnuk pawimawh tak a ni.

9. LEILUNG VENHIMNA LAMAH 
Hmasawnna hnathawh hrang hrang vanga environment-in a tawrh dan hi ram hmasawntebuaipui ber a ni. Keini mizoram ah pawh hmasawnna in a ken tel – industries, factories, dams, deforestation te avang hian kan thing leh mau, ramngaw neihchhun  te kan ti chhe mek zel a. Tlangram lo neih avangin kumtin leilung hlutna a tlahniam zel tih IRSAC Satellite thlalak atanga mizoram leilung dinhmun zirchiangtu Mizoram Remote Sensing Application Centre hnuaia scientist-te chuan mithiam  dang-te nen an zirchianna ah tarlan a ni.

Science &Technology thiamna hmanga kan chenna leilung leh a chhehvel veng hima, sik leh sa danglam lutuk tur tinep tura  theihtawp kan chhuah loh chuan kan ram hian hma a sawn tak tak thei lo ang.Changkanna leh hmasawnna uma intlansiakna hian kan ram leilung hausakna humhalh a pawimawh hle.

Gandhi-a thufing chuan  “Thil siamte hian mi zawng zawng mamawh tawk a pai a, mi zawng zawng duh tawk erawh a pai tel lo” tiin a sawi. Science & technology thiamna hmanga  kan ram chhunga khawtin te ram hman dan tur ruahmanna (Integrated Land Use Planning) Atlas, Remote Sensing leh Geographic Information System (GIS) hmanga a buatsaih te hi tangkai taka kan hman phawt chuan hma kan sawnpui ngei ang. Hawh u, Science leh tehnology thiamna hmanga Statistical data leh information hrang hrang kan neih te hi kan ram himna tura hmalak dan kawngkawhhmuhtu atan hmang tangkai zel ang u.


10. CHHIATNA LAK INVENNA  LAMAH:
Tun hma chuan chhiatrupna a thlen hnua chêt lak dan leh chhawmdawlna dah pawimawh a ni ṭhin.Tunah chuan chhiatrupna thleng thei laka inven dan leh hemi lama inzirtirna  pawimawh zia dah pawimawh a ni thung.Chhiatna hmachhawn thei tura mipuite buatsaih leh chet lak dan tur inzirtirna te, rikrum thila hman tur hmanraw changkang zawk te  science& Technology thiamna hmang lo chuan neih theih a ni lo.Scientific based ruahmanna fel tak leh inzirtirna tha kan ramah a awm phawt chuan chhiatna lo thleng thei lakah  kan  lo inralring thei  anga, chhiatna kan tawh tam ber te hi kan pumpelh thei dawn a ni.He mi atana kan mamawh em em, State Disaster Management Plan leh Hazard Risk & Vulnerability Analysis of Aizawl District lehkhabu Mizoram Remote Sensing Application Centre (MIRSAC) in a buatsaih  te kan ram hmasawna atan a pawimawh hle a ni.

11. VANSANG THIAMNA  HMAN TANGKAINA LAMAH
Vansang lam thiamna leh space technology hmanruate hman tangkai thiam hi sorkar inrelbawlna leh hmasawn nan a pawimawh em em. Prime Minister Pu Narendra Modi hmalakna bawhzuiiin mizoramah pawh Indian Space Research Organisation (ISRO), North Eastern Space Application Centre (NESAC) leh Mizoram Remote SensingApplication Centre (MIRSAC) buatsaihin New Secretariat Conference Hall-ah One Day State Meet on ‘Promoting Space Technology Based Tools and Application in Governance and Development’  buatsaih a ni tawh nghe nghe.Science & Technology thiamna hmang tangkai thiam apiang ram hmasawn an nih avangin khawvela technology thang chak tak  leh inthlakthleng zung zung hi hmang tangkai thei  tura kan inbuatsaih a tul takzet. A bikin  department hrang hrangte hian kan phak tawk ang zela space technology lamah tan la ang u.

12. HMASAWNNA KAWNG INZIRTIRNA LAMAH
Ram mipuite tihchak nana pawimawh ber pakhat chu zirna tha a ni a. Ram hmasawnna chhawr tangkai thei turin science leh tehnology lama kan hriatna tihpun a pawimawh hle mai.Hmathlir tha nei tura zirlaite buatsaih hi science & Technology thil tum pawimawh tak a ni. Hmathlir tha an neih phawt chuan anmahni zirlaiten an thatpui anga, an chhungkua pawhin an hlawkpui

Mizoram Science & Technology lama thiamna te mipui hmuha pho chhuahna hmasa ber, Science & Technology Expo 2008, Millenium Centre chunga neih te kha  te  kan tangkai pui hle anih kha.A bik takin nakina kan ramhruaitu la ni mai tur zirlaite thinlungah science & technology ngaihhlutna leh ram hmasawnna atan a pawimawhzia hi uar leh zuala zirtir hi kan ram hmasawnna atan rahbi  pawimawh hmasa a ni.

Zoram mipui te hnena  science pawimawhna hrilh hriatna pakhat Science & Technology Expo te hi ram hmasawnna atan ban pawimawh tak a ni.Tui chakna hmanga tui pump-na khawl, agarbati fawng siamna khawl, tui tha chakna hmanga buh denna, current hmanga tuibur thlawrna, current hmanga artui awpkeuna leh Zopa thil siam chhuah thil dangte te  mipui ten kan hriat theih phah thin

13. KHUALZIN TE HIPNA LAMAH
Mizoram hmasawnna tur atana pawimawh tak mai chu khualzin te hipna  kawnga hmalak a ni. Science thiamna hmangin tunah hian adventure tourism lamah  kan ramin hmun tha a neihte dap chhuah mek a ni.

Science leh Technology hmalakna a hmuhnawm hlimawm leh nuam ti taka science zirna remchang, Berawtlang Tourist Centre-a Mizoram Science Centre te hi kan hman tangkai thiam a pawimawh hle mai. Beraw tlanga Science Center awm mek leh Innovation Hub sak mek te hi khualzin te leh Mizo thalaite tan a la pawimawh hle dawn. Hemi kawnga Scence & Technology department in hma a lakna hrang hrang  te hi mipuiin chhawr tangkai phawt chuan hmasawnna tam tak kan ram hian  chharchhuah ngei ang

14. RORELNA THA (GOOD GOVERNANCE) LAMAH
Aw le, heng kan sawi tak zawng zawng te hi rorelna tha (Good governance) tello chuan a hlawhtling thei lo.Tunlai huna ram hmasawnna (economic development) chungchanga mithiamte inlungrualna ber pakhat chu a bulthutah sorkar inrelbawlna tha (good governance) a awm tur a ni tih hi a ni. Science & Technology tello chuan  Good governance hi a awm theih tak tak loh avangin  sorkar pawhin  e-Governance  a buaipui mek a nih hi.Technology hmanraw hrang hrang Mobile, computer leh  internet  hmanga  sorkar inrelbawl dan tha ah chuan Sawrkar leh Sawrkar (G2G), Sawrkar leh sumdawng(G2B), Sawrkar leh mipui (G2C) chak zawk, awlsam leh langtlang takinkan indawrtawn  thei ang. Heng te hian  Kan ram hmasawnna daltu Eirukna, thamna, a lo thlawna hun leh sum  senso,  inthleina, dan palzutna  leh project tihkhawtlaina a ti tlem  bawk ang.Tunlai khawvelah ram intodelh leh hmasawn  tur chuan good governance hnuaiah Industry leh Science & Technology inthlunzawmna chak tak siam a ngai.

 SCIENCE&TECHNOLOGY HMASAWN NANA KAN HMAN THEIH DAN TUR TE :
Science &Technology Mizoram hmasawnnan engtinnge hma kan lak ang le ? 
Hmalak dan kawng tam tak zingah tuna kan tih theih  pawimawh zual 10 chauh  han tarlar ila :-
1.      Hmasawnna tlo (Sustainable development) neihna tura Science & Technology Department  inrelbawldan siam that ngai te siam that a, man power leh Infrastructure thuam that
2.      Science & Technology lam a budget tihpun
3.      Science leh Technology thiamna hmanga thil thar a tam thei ang ber siam chhuah leh Technology kan ban phak a awm mek te ram hmasawnna atan tangkai turaIndustry leh Science & Technology inthlunzawmna chak tak siam.
4.      Science & technology   tihhmasawnzel nan  Mizoram  kiltin thleng phak aScience & technology  News paper,Journal,Magazine  te copy tam zawk siamchhuah a, science & Technology lama  inzirtirna leh sorkar hmalakna tam zawk tarlan.  
5.      Science & technology  thiamna hmanga hlawk zawka thlai chin leh enkawl dan te zirtir a, a taka enchhinna te neih pui 
6.      Hmasawnna tlo (Sustainable development)  kan neih ngeina turin science & technology hmanga ruahmanna ṭha  (scientific based plan )  duanchhuah
7.      Science & technology‘Hriatna, Thiamna leh Finna’ ataka   hman tangkai dan uar zawka inzirtir
8.      Science &Technology lam mithiam chherchhuak zel thei tura Mizoram a Science zirna kalpui dan siamthat ngate siamthat.
9.      College leh zirna in hrang hranga Science &Technology lam hawi Awareness Campaign leh Seminar tun aia tam zawk huaihawt.
10.  Science & Technology Department hmalakna  kan theih ang tawka tawiawm leh advice pek zel
                                                                                                                          
CONCLUSION
India Prime Ministerngaihpawimawh tak“Make in India: Science & Technology driven Innovation” tih pawh India sorkar in chak takin a kalpui mekScience &Technology thiamna hmanga thil thar a tam thei ang ber siam chhuah hi kan ram hmasawnna rahbi pawimawh tak a lo ni ta.. MIRSAC in kan ram hmasawnna atana pawimawh tak tak heng-Land use/ Land cover, Geology, Water Resource, Soil&Agriculture,Data Analysis,Digitization, Surface Modelling leh GIS Analysis  an thawh te hi  zoram hmasawnna hnukpui ani.

Science & Technology hi mihring hriselna kawngah te, zirna kawngah te, ei leh bar zawnna kawngah te, ram rorelna kawng thlengin a tangkai a, kawng tinrenga khawvel mamawh phuhru tu a ni.Sang tak takin lehkha han zir thin mah ila, ‘Hriatna’ Van tawng hial pawh lo khawl khawm ta ila, chu ‘Hriatna’ hman tangkai dan ruahmanna tha (scientific based plan )  kan neih si loh  leh  kan thiamna Zoram hmasawnnan kan hriatna, kan thiamna leh finna kan ram real life situation  tana hmang tangkai tura Technology kan neih miau loh chuan, tuifinriata Lunghlu awm ang chauh kan ni.

Heivang hian Science & technology thil tum ‘Hriatna, Thiamna leh Finna  hman tangkai dan ’ tel lova  literacy percentage-a sang kan nih ringawtna hian kan zoram leh hnam tan engmah hlutna a nei lo.Tunlai khawvel hmasawnna hi science & technology tello chuan a famkim thei lo.Mizoram pawhin ram hmasawnna tlo a neih theih nan science & technology lamah chak zawka hma a lak a ṭul hle.Science & technology-ah hian Zofate kan sàn phawt chuan kan ram hi hmasawnna kawngah nasa takin a tlan ngei ang
Aw le, Heng kan sawilan atang ringawt pawh hian  Science& Technology hi phat rual lohvin ram tan hmasawnna rahbi pawimawh tak a ni tih phat rual a ni lo.Hmasawnna bul inṭanna leh hmasawnna project hna hrang hrang innghahna pawimawh tak chu science & Technology tih hria a,  Kan sorkar leh  mipui, abikin hmasawnna atan zoram nghahfak, thalai mithiam zawk ten SCIENCE & TECHNOLOGY-MIZORAM HMASAWN NAN  theihtawpa hma kan lak tak tak chuan mizoram chuan hmasawnna tluantling a nei ngei ang.

No comments:

Post a Comment