Tuesday 3 April 2018

NOVEMBER 
Er. Chhungpuia Renthlei
( Tuesday, November 08, 2011 )

Mizo upa ten Sahmulphah thla ti a hahipa  an sawi thin,  kumpui linglet  tawp lam,  mizo ten  kan nghahhlelh em em, thlasik khawvawt intanna thla ni bawk, ni chhuak eng mawi tak leh boruak vawt sur mai, NOVEMBER  thla  kan lo chuangkai ta reng mai le! Khawvel pum huap calendar-ah November hi thla 11-na ni mahse, Julian leh  Gregorian Calendar-ah chuan November hi thla 11-na nilovin thla 9-na a ni daih thung si. Hei vang hi a ni ange, a hming pawh november ti a an lo sak tak ni. Ni e, November tih hi English tawng ni lovin, Latin tawng Novem tih atanga lakchhawn a ni a, a awmzia chu Pakua (Nine) tihna mai a ni.

November chhinchhiahna atana birthstone chu lung mawi leh man to tak Topaz leh critine a ni. Critine  hi  lung man to quartz  chi khat a ni. Latin tawng a nia, a awmzia ber chu Yellow tihna a ni.Yellow color leh brown color ani tlangpui.Topaz hi   aluminium leh  fluorine chawhpawlh a siam a ni. Rawng hrang hrang  wine, yellow, pale gray, reddish-orange, leh  blue brown  te a ni thei.  November birthstone atan mai bakah  Inthianthatna ( symbol of Friendship) entirnan an hmang thin. November birth flower chu  chrysanthemum a ni. Chrysanthemums hi pangpar mawi tak mai a nia, a hming hi Greek tawng  Chrysos leh anthos tih atanga sak a ni. Chrysos chu rangkachak tihna a ni a, anthos chu pangpar tihna a ni.Tichuan, a awmzia ber chu rangkachak ang maia hlu leh mawi pangpar tihna ni ber mai. Tin, November Zodiac Sign atan Scorpio leh Sagittarious  an hmang bawk.

Hmm.. a chhinchhiahna atang ringawt pawh hian november thla hi sual rawngbawlna thla atana hman chi a nilo tih a chiang hle awm e. Insawisak hlum, dawtsawi, eiruk, nupui ruk, sawnpairuk e.t.c thla atan nilovin, Thla duhawm leh nghahhlehawm tak a ni zawk e. Latin tawnga 9 tihna ni na na na, 11 tihna ni awm taka thla  sawmkhatna hming atana november tih tawngkam kan han hmang hi kawng lehlamah chuan  ing euh deuhva ding chunga  leh lam hawi ang he haw a nuih ruk vur vurna tham a tling hial ngei mai le! Tunlai ang hian hmanlai hunah khan media lamah fakselna  han awm ve ngat se chuan  calendar an siam hun lai vel chuan November  chungchang hian chanchinbu phek a tial ve nual ngei ang le.Tul mang hlei lovah Chief Minister an sawisel nasa leh pek ngawt ang ka ti! Engle khawle, kan hriatna thazam chuan november hming a rik rual rual hian thla sawm pakhatna a sawi mawlh mawlh tawh si mai zawng anih hi.

Ni e, November thla han chuankai meuh chuan Southern Hemisphere lamah spring  a ni a, Northern hemisphere ah vethung chuan Autumn a ni thung. He thu i chhiar mek lai hian khawvel a lai taka rina hmarlam a cheng  keiniin  sahmul phah thla kan hman mek laiin chhimlama cheng te chuan  Tomir thla an hmang tan ve thung tih te pawh han ngaihtuah ve mai mai teh. Hetiang anih avang hian khawvel chhimlama cheng te tan chuan  November thla hi  keini hmarlama cheng ten May thla kan hman hun ang sik leh sa kha an nei dawn tihna anih chu.

 He thu i chhiar mek lai hian i bul hnaiah nikum 2010 calendar a awm anih chuan han thlek vang vang la,  November thla hi Monday ah a intan tih i hmu anga, hetiang chiah hian March thla pawh Monday ah tho a intan tih i hmu bawk ang. Kumin 2011 Calendar han en leh la, November leh March thla hi Tuesday ah an in tan ve ve tih i hmu leh bawk ang. Hei hi tihpalh thil thu mai a nilo, hmanlai atang tawh a ni leh thla, arsi leh lei inkungkaih dan an chhuina atanga siam a ni. Calendar siam chhuaktu ber  Rom ho phei chuan an ngai pawimawh hle a ni ang, ni leh thla hming reng reng hi an pathian hming chawi vekin an sa thin. Eng pawh ni se, Calendar siamtu kan ni lem lo bawk a, Tin, Rom ho anga pathian tam tak nei kan nih ve lem loh avangin,  kum tin  March  leh November  intanna ni a in ang tih kan hriat chuan a tawk viau awm e.

Hei mai a la nilo, Calendar kha han en leh lawk teh, kumin November thla hi Wednesday ah a tawp a,  August thla pawh Wednesday ah chiah a tawp ve tih i hmu ang. Kum tin November thla leh August thla hi Weekday  in ang chiah chiah zelah an tawp vek zu nia. Hei pawh hi tihpalh thil thu a nilo leh pek an tih tlat pek chu! November thla hian bul tanpuiah March a sawma, mual liampuiah August a sawm leh a ni ber mai. Hei ringawt pawh hi  solor system  lama puithuna thuk tak neitu, Rom ho phei chuan thu tak leh hla taka khukpui chiamin  an ngai thu tak hle a ni awm e.  

Tidaih teh ang,Nupui neih mamawh tawh tak mai,Thianpa Chhuantea Khawlhring val upa in  awmze nei taka kumin chu engemaw thil tha tak tih ka duh mange  aw .. a tih a tih laiin November thla a rawn inher chu a ni leh der mai si a, hun hi  sazupui kawng kan ang maia kal chakah ka han puhthluk  dawn lai takin  damlo na tuara damdawiina mu hlawm reng tan erawh satel lamlian paltlang tur ang maia muang leh fanin hun leh ni te hi an kal boh boh leh lawi si tih te ka han hrechhuak leh lawi sia. Hun kal chak thu ka sawi hmanlo chu vannei ka inti ngawt mai. A chhan chu,  han sawi ngat ila chu, NLUP lampum leh CM lampum takngial pawh hre miah lova titi nikhua apianga CM leh NLUP sawilang ziah thin, India hmarchhak tlangval senior, nupui neih hun lutuuuuuk tawh mai pawh nilo, tu nei rual daaaaih tawh, UUUUU TPa hian min nuihzat dawn lutuk tlat. Mihring,  satel leh sazupui mai maiin hun kal danah pawimawhna an nei lo tiin min liak hrep ang tih ka hrereng mai. Hun kal chak thu sawi  hman lo tur tawk chiah a hun kal muan thu ka hrechhuak hman  chu ka va lawm em!

Roman ho ten Calendar an siam tirh chuan kumkhatah ni 354 an neia, mahse kan leiin vawikhat ni ( sun) a hel chhuah hi ni 365 velin an chhut bawk si, kumkhat  niturin Ni 11 in a indaih lo tihna anih ber chu.  Julies Caesar-a hunlai khan Roman ho chuan Thla( moon) hmang lovin  ni ( sun) hmangin hun leh ni an chhiar ta a, ni 11 chuangbang hi  thla ( months) hrang hrangah an semdarh ta chiam maia, January, March, May,July, September, November ah ni 31 ( 31 Days) theuh an dah ta a.February thla atangin ni khat an paih leh a, tichuan kum khatah ni 365 a lo awm ta a ni. Hei hi vawiin thlenga kan calendar innghahna ber a ni.  August Ceasar an a rome sorkar a han awp khan  August thla a ni tlem chu duh lovin September a mi la in August ah nikhat a belh a, chutiang bawkin November ami la in December ah nikhat a belh leh bawk a. Heivang hian vawiin thleng hian September leh November ah ni 30 awmin August leh December thlaah ni 31 a awm zel a ni an ti bawk. Vawiin thleng hian  Calendar hi kumtin siamthat ngaiin a awm a, Thla khata ni awm zat  tihdanglam a ngai kumtin a ni ber mai. Scientist leh mifing tam tak awm mahse, Hun leh nitehna  bulfuk tak a awm thei meuh lo chu a ni ber mai le. Kumtin mai Calendar kan siam tha a, Sorkar leh mipui ten Calendar leinan cheng tam tak kan seng ral lo thei si lo.kum a vei zel a, ni ( Sun) leh thla (Moon)  inher dan nen a inmil thei leh si lova, ni ( day ) chuangbang a lo awm thin, Leap year kum hetiang hunah Calendar siamrem a tul  thin.

Ni e, hun leh ni te a inherliam zela, in tawng ngailo an intawnga, hmangaihna chi thinlungah an intuh tawna, hmangaihna kungpui lo tiakin, a enkawl turin pumkhatah an insiama,hmangaihna par an tlana, chu hmangaihna par chuan nausen duhawm tak tak a parchhuah tira, hun a in inher liam a nausen te naupang an rawn ni a, naupang te tleirawl an ni a, tleirawl hmeltha te  sakhmel a lo chuaia,  nu leh pa valai te hai ang an lo tar thin. Hun leh ni ten min herliam san zel a, tar leh upa te phei chu hun leh niin  a liamsan mai nilovin anmahniin  chatuan atan khawvel hun leh ni te an herliam san zawk thin.

Tunlai Politician ang nilovin, Pathian chuan mitin te hnenah hun leh ni angkhat vekin ro a rela, ruling party  kan nih avangin hun hi a kal chak lova, opposition party kan nih avangin a kalmuang chuang heklo. Hmanlai atanga vawiin thlengin a hun takah ni a chhuaka, a hun takah a tla leh  mai zawk. Arpa chan kan chan hun lai, kan hriselna  that lai leh kan rilru  hlim lai hian  hun hi kal duak duakin kan ngai a ni ber mai. November thla hi thla duhawm leh malsawm thla tiin hmanlai chuan ngai mahse, Kumpui lingletin November thla hial pawh vawi duailo thleng thin mahila, a pawng atakin thil tha min thlen ngawt theilo, thil tisualtu te tan Jail luh thla, zuk leh hmuama insum lo tan cancer  inhriatchhuah thla, zirlai awmtha duhlo tan fail thla, mi hur herh tan AIDS kai thla e.t.c a ni thei daih. Keimahni theuh hi kan pawimawh ber zawk a lo ni. Taima tak, rinawm tak leh tha taka kan mawhphurhna Siamtu in kan kova a nghah kan hlen chhuah chuan November thla hi malsawmna  thla alo ni mai zawk dawn a ni. Hlawhtlinna meichher chhi chung leh thinlung taka nak tip nak thai  maia Remna Lalpian champha hlim taka lawm thei turin November thla hi i hmang phawt mai teh ang u.  


No comments:

Post a Comment