Monday 2 April 2018

 Kan tih tur kan ti lo nge kan tih loh tur kan ti zawk !   
        Er. Chhungpuia
                                                                                      Editor in chief , ABACUS
              ( Mizoram IT Magazine )
Kan tih tur kan tih loh hian  nge kan tih loh tur kan tih  zawk hian pawi khawih ang le ? tih hi zawhna tlanglawn ber ani awm e. Kohhran danah chuan kawp lai nei mipa in emaw minu in emaw mi  pasal emaw mi  nupui emaw  a tih a a tih reng reng loh tur  a tih chuan “ Uire “ a niin  pawi nasa tak a khawih  tihna a nia, a tih tur zawk a tih loh avang leh a tih loh tur zawk a tih avangin kohhran pal a nek chhe ta thina,  Pathian leh kohhran pawi a sawi tihna a ni. A pahnih hnihin a pawi hle ve ve tihna anih chu!  Kan ramah chuan Sorkarin a tih tur a tih lohva  mipui ten kan tih loh tur kan lo tih hian pawi nasa tak a khawihin vanduaina rapthlak tak “tual thihna “ thleng  thlen tih chu kan tunlai boruakah a chiang hle awm e. Aw le, thu sawi leh ziah  nikhua a  thuhmahruai neih  zel mai hi   ei lehin dawn a pianga tawngtai zel tum  leh insual dawn apianga  exercise leh kungfu han practice  hmasak leh te te tum nen hian a in ang deuh rohva,  a tangkai viau rualin kawng leh lamah chuan  a remchang vek kher lo thin.Tin,  thusawi leh ziak thiam ten  tunlaiah chuan an ching meuh ta lo bawk nen,  keipawh  thusawi leh ziak thiam ka nih vang ni hauhlovin  thuhma han nei duah tur khawpa thu leh hla lama ka ralkhat puzawn Pu KL Liana te Pu Vanneihtluanga te anga tawngkam thiam ka nih ve loh avang zawkin  thuhmahruai tel miah lovin pa valai nupui nei thar hlim zan mu tur ang maiin ka thupui ah ka han bung  nghal mawlh mawlh mai  ang e!  

 Kan ram zim te hian chanchin a chhia a tha in a  ngah ve hle tawh mai. Damlo nun chhan him nana beisei taka neih thinglungkhawng tak meuh meuh va Doctor  kan pan laia tihsual thil avang nge  an inthlahdah vanga  Doctor ten a khampheia min thlah liam te , rawngbawlna leh  khawtlang kaihhruaina lama a mei zang hlaptu  Mifing tak taka kan ngaihten  thil tha tih kan duhna lama  Dan leh dun  bak kan kal fo mai te, Pathian theihnghilh thak khawpa  kohhran mahni ta neih taka nei a kohhran tana thahnem ngai em em kan lo pung ta thur thur mai te,  Kan leibat hnemzia leh sum leh paia kan inremchem a tulzia au chhuahpuitu  Sorkar lam hotuten mipuite pek tur chhiah hrang hrang  an tih pun thur thur  laia kan ram economics titlahniam rawih theih khawpa sum  leh pai senso na tur Lirthei lei leh  Hotu lian hlawh tam tak tak nei kan insiam belh lai a sum leh pai renchem nan  cheng tlemte hlawha khawsa ve tawk tawk MR  kan han in ban leh ang lawp lawp  te hi  a makin a na ngei e han tih mai pawh awl tak a ni.  Enge maw han thleng hlek se chanchinbuah a dik leh dik lo chawhpawlh nuaihin a tuk lawk ah chhiar theihin a awm zel si a ,ngaihdan atam pawm dan atam an tih angin keini mi mawl tak pawhin He luikam atang hian a then pawh kan hriat loh tur thleng thlengin kan lo hria a, Sawi thiam aharin sawi lova ngawih bopui thiam lah a har  thin mang teh e. 
           
            Tun hnai maia  kan ram mi pawimawh pakhatin  Parliamentary Secy. chung changa  hma a rawn la te hi  keini  mimawl chuan  a tih tur tak a ti nge a tih loh tur a ti tih pawh kan hrethiam si lo a nih hi. India constitution  dan kalha kan CM zahawm takin  a party mi leh sa vulh nana  tul lova pawisa hman ralna atana kan rama  la awm zen zen lo Parliamentary Secy. te hi  a siam a nih ngat chuan  a rang thei ang bera  thiah chi a ni awm e. Hetih lai hian Party  in itsikna avang leh  ruling party kan sawisel duhna vang hrim hrim a nih chuan  Opposition party te pawh hian a rang thei ang berin  insawisel mai mai hi sim a tha ang. Biak inah leh Pathian rawngbawlna kawng hrang hrang mai piah lamah  Thawhlawm thlengin  heng kan mi pawimawh tak tak te hi a phusa leh a inti neitu ah kan tang fur hlawm mai si a, a rawngbawl tura min siamtu  leh Christian kan nih chhan ber Isua Krista pawh a zahawm  e mai.

            Dan leh hrai ken kawhna tha lem lo, In biak pawhna harsatna hmun  leh  chinchang hria mithiam awm tlemna hmun khawimaw lai khaw chengkerh takah te chuan   vantlang tana mi hnawksak leh pawikhawih ching te chu  VDP, YMA, JAC, etc. te chuan lo hremin lo sawisa ni se han dem ngawt theih a ni lem lo. Mahse hei pawh hi danin a phal chuang lo mai ni lovin Nunna lak hial phei chu Pathianin a rem ti lo. Isua pawh khan  Amah man tum leh thah tum tu te ngei ngei Rom Sipai hliam pawh Gesmani huanah khan a tidam a. Mizual khenbeh  a dinglama mi pawh Paradise ah a lawm lut a nih kha. Hei mai a la nilo, Uire nu kohhran leh khawtlang in thi tura a chungthu an rel pawh  " Sualna nei lovin deng hmasa ber rawh se " tih thu tawi te hmangin a chhandam a nih kha. Heng te hi  Sakhuana lama kan sorkar hotu lian Isua tih dan a ni daih a sin.

            Kan NGO te pawh hian thahnem kan ngaih luat avanga  kan tih tur bak kan tih hi bansan a hun ta hle mai. Mahni inchhung, nupui fanau kaihruai tha hman lek lovin  mahni in pawh luah lum lo khawpin  pawn kan chhuak a. Mifa te kan vei a, kan fate midangin an rawn vei hi chu a buaithlak tak zet anih hi.. Police department hian  NGO puihna tellova an hna an thawk thei lo a nih chuan  department ti lian mai rawh se. Thil ru leh pawikhawih an awm chuan YMA, MHIP, VDP  et.c te hian Police Station hnai ber phone ila, an kutah dah hmiah hmiah zel ila a finthlak.  Police in  dan angin an chungchang an rel mai dawn a, hei hi a fel ber. Sorkarin   hetiang lama hma la tu tur Police , Excise department a nei teuh laia  kan han in sawisa chiam hi chu  a tul ber lo niin a lang. Ka hriat sual loh chuan  Sawisak hlum tuar te hi a tlangpuiin  Sorkar milian leh Politician fa an nilo tlangpui, Vengchhunga kohhran hruaitu emaw NGO hruaitu  fa te anni  bawk hek lo. Hmeithai, mi rethei leh  chhum chhia chhungkaw mi an ni tlangpui zawk. NGO te engti kawng pawha khing ngam lo tur leh  engamaha kan ngaih loh fa te kut kan thlak  chan a tam hle niin mi thilchik mi te chuan an sawi.
           
           
Tun hnai maiah Aizawl hmarlam  thalai  pahnih ngawt mai an boral  leh ta hi Natna hrikin a seh hlum  nge  sawisak hlum an ni tih chu  kan sawi phak a ni ve lo va, mahse an thih hun aia hma ah   an thi tih erawh chu a chiang hle  mai. Mi vuakhlum permit nei  thei khawpa Pathian mithlan  mifel famkim  tumah kan awm ka ring lo ang bawkin Vuakhlum phu hliah hliah khawpa  misual turu lutuk an awm ka ring bawk hek lo.Mahse,  sawi neuh neuh tling khawpa thihna kan han tawk thin hi chu a vanduai thlak tak zet zet in ka hria. A pawi tur zawng zawng  a pawi tawh hnuah  Police hriattir an han ni  te hi kawng engemaw ah chuan tangkai viau mahse, kang mei chhuakin In a kan ral vek tawh hnua  kang thelh  Motor thar tak rawn thleng ve leh ringawt ang mai  nen a a dang vak chuang lo awm e. Rikrum thila khua leh tui  tanpui ngai  pui tur   te hi chuan  mahni vengchhung theuh ten theih tawpa sum leh pai tha leh hrui kan tih tur bak bak thlenga kan seng hi chu  a kristian in a mizo nunzia hle laiin police station biak theih reng laia  NGO ten  thil sualtitu ni a kan ngaih kan lo sawisa hrep hrep   hi  chu  kan tunlai khawvelah chuan a hun ta meuh lo niin alang.  Dan ang thlapa hmalatu tur kan  sorkar mi rawih Police  te kutah hlan mai thin zawk ila  a tul leh an niin hremna tiang lo lek kawh mai zawk se la a fuh zawk hle  ang.
           
            Hetih lai hian kan sorkar lam pawh hian a him china  kan lo ui pui tuilian thlir ngawt  anih chuan  kan tisual let der thei ve bawk tih hriain  keimahni kan in enfiah  a tul tak zet a ni. Kan population leh kan ram  tet zia ngaihtuahin  venhimna lama  hnathawk tur Police kan nei fer fur a, tih tur an nei lo nge  a then in Mistiri tih awm tak tak in sak lam hna an thawk a, a thenin an pu te vawk an vulh thul. hei mai a la ni lo  pu te vawk chaw thleng buaipui police te kan nei zu nia. An pu te na hlau si a engmah an sawi ngam si lo. Police a kan lak tam tak te hi chu han pension ta sela chu Insa thiam, vawk vulh thiam, tuichawi thiam, Insuk thiam e.t.c an ni fur hlawm mai lo ang maw ! Sorkar hriatpui hauhlova kut tuara thihna thleng fo thin te hi kan Sorkar chak tawk loh vang a ni thei angem tih pawh  in enfiah a hun hle tawh a ni. Tin,  Sorkar lam be pawp hmasa tura thurawn petu tura ngaih leh Sorkar hrechiang ber ber tu kan NGO ten Zu leh ruihtheih thil lam te, Ruk ruk leh tual thih chung chang thlenga roreltu ang hrima  police hna tur kan lo buaipui vak mai hi kan Sorkar  Police te kan rin zawh loh vang  nge ni ang tih hi mi tam zawk zawhna a ni  fo si.
           
             Mi awm tha duh lo leh ruk hmang ten kan pawi an khawih a nih chuan a rang thei ang ber a police lam hriattir hi kan tih tur ani fo awm e. NGO pun buai kher lova Lirthei insu leh  in ruksak lama police kan ko nghal zung zung ang hian   pawikhawihtu te dan anga an chunga rorel sak turin  police station hnai berah FIR thehlut ila anni in an hna an thawk mai dawn a ni. Police ten chak zawka hna an thawh theih nana  phungbawm sawma pawikhawihna thlenna veng NGO te an pun anih chuan kan lo puih mai kha a finthlak viau zawk. A letlinga vuttui thlawr bel ang maia  NGO ten hma kan la chiam mai thin hi  kan inngaihtuah chian chu a ngai awm e. a tuartu chhung ten engkim  a pawi tawh hnua FIR an submit   te hi dan ang taka thil kan tih chuan  a tlem sawt ngei ang.

            Mizoram sorkar hian  keini   khua leh tui  te tan   kawng hrang hranga khaipa ni turin dan leh dun, deapartments hrang hrang te,  Officer leh staffs te, misual hremna  te,  mi fel chawimawina te , dam lo dahna damdawiin te,  englai pawha  mipuite tana duty  Security force  leh thil hrang hrang  a  nei vek a. A mawl mang thei ang ber chuan keini Democracy ramah chuan  heng ram leh hnam  inrelbawlna leh kaihhruaina keng kawhtu mipui te thlan tlin  Political party  te hi Sorkar  kan ti mai a. Kan hrethiam vek awm e. Tin, Sorkar inrawlh kher rem lohna hmuna mi dang te tana thil tha ti turin sum leh pai lama hlawkna  tur nilo, midang te tana inpekna thinlung  pu  mimal leh kohhran din Ruihhlo ngaite enkawlna hmun te,  Non- Governmental Organization (NGO)  hrang hrang  kan nei thluah bawk. Keini mizoram phei chuan  kan population leh kan ram  tet zia ngaihtuahin  venhimna lama  hnathawk tur Police kan nei fer fur a, pawl hrang hrang leh  chanchinbu beng var thlak tak tak kan ngah em em maia. Thlarau nun lama kan inzirna Biak In  phei chu  luahlum sen loh khawp  kan nei  leh nghal a. Heng kan thil neih te hi kan hmang tangkai tawk lo nge kan ring zo lo tih pawh  hriat thiam ava han har tak em!  Kohhran leh khawtlang pawhin kan chhuanvawr mifel pui pui kal khawm ten thinrim vanga na tak taka pawikhawihtu nia kan puh kan han sawisa chiam chiam thin hi  a vanduaithlak tak zetin Kristian te hmunpui , Missionary thahnem tak tir chhuaktu te ramah hetianga tual thihna a thlen fo mai chuan  kan missionary ten engtinge  Ringlo mite hmunah Lalram an din theih ang le

           

            Aw le, tun hnai mai tual thihna ah pawh hian  tumah indem lo ila Sorkar lam te, NGO  leh  rawngbawlna Home Center te  hian   kan tih tur  kan ti lo nge kan tih loh tur kan ti  tih hi  enfiah ila a tha awm e. Dan leh thupek ngaih pawimawh hi khua leh tui tha  tih tur  a ni tih hre reng chungin kawng engkimah " Isuan engtin nge a tih ve ang " tih thu hi ngaihtuah fo  chungin  pawi khawihna  leh Harsatna kan neih chuan Sorkar thuneitu te rawn zel ila. Thilsual titu te  man chhuahna kawng ah leh dan anga hrem anih theih nan a , kan Police ten NGO hruaitu hrang hrang te hnena phungbawm an sawm chuan tha takin theih tawpin  thudik kan hriat ang ang te lo hrilh mai ila, keimahni thu thu a lo buaipui ve chiam chiam lovin  kan tih turah ram ri fel tak kan kham thiam a tul hle awm e. Tin, Sorkar pawh hian hlawh neiin a sing tel tak meuh meuh hnathawktu a neiin NGO puihna kher lo pawhin Misual zawng tur te, zu leh ruih theih thil man chhuak tur te hian hna an thawk thei a ni tih inhrechiang sela  mipui laka tlaktlum tum ang hrima engemaw hleka  NGO puihna kan ngai tih fo mai te hi kan sawrkar chak tak hian a  bansan a hun tawh hle a ni. Hetianga rinawm taka kan tih tur theuh kan tih phawt chuan  Pathianin min pek Nunna hlu tak hi  " Tual thih thubuai avanga FIR thehluh te, TV a insawi thiam vak vak te leh  NGO emaw rawngbawlna Home Center in  mi an sawisa hlum " tih tawngkam hi a bo ngei ka beiseiin he ka beiseina hi a thleng dik ngei ang tih Zawlnei Pu Isaia te khan hrllhlawk ve kher lo mahse   ka ring  tlat a ni. 

No comments:

Post a Comment