Monday 2 April 2018

CYBER CRIME SCENERIO IN MIZORAM
ER. Chhungpuia Renthlei
NIELIT AIZAWL
Mizoramah Cyber crime thubuai hi kum tina pung zel a.   Cyber crime thlen chhan tam ber chu phuba lak nan emaw, hlimhlawp nan emaw, sum leh pai hlawhchhuah nan emaw tih a ni  tlangpui. Tin, hlimhlawp nan leh huat zawngte tihmualpho nan cyber crime hi tih a ni deuh ber a, pornography (saruak thla lak) leh copyright buaina a langsar hle bawk.


MIZORAM A CYBER THUBUAI ZIAH LUH HMASAK BER:
 Thudawn danin, Mizoram a Cyber Crime thubuai ziahluh hmasak ber chu May 20, 2009 kha a ni. Reverend pakhat chuan SP Aizawl hnenah FIR a submit a. He FIR-a a lan dan chuan mi tu tih hriat loh ten a Email Password (HOTMAIL) chu lo thlak sakin, a Email Account hmang chuan a thian hrang hrang mi engemaw zah hnenah; amah chu London a zina, a wallet ti bo vek leh Hotel Bill pawh pek tur nei tawh lo anga in sawi in, pawisa US Dollar 2500 chu Western Union kaltlanga puk tir turin an lo dil tih a hrechhuak a, hemi chungchangah hian action la turin Police hnenah a thlen. He thilsual tih tumtu te hi Foreigners (Nigerian) lam mi ni a hriat an ni nghe nghe a ni.

CYBER CRIME STATISTICS  2009-2015
Mizoram Police hnuaia Cyber Crime Cell chhinchhiah danin  Mizoram-ah kum 2009 atanga kumin 2014 inkar chhung khan Cyber Crime thubuai 37 ziahluh a ni. Thubuai ziahluh tam ber chu saruak thlalak leh mipat hmeichhiatna hmang lai video thehdarh chungchang a ni.
 kum 2009  ah                       2
Kum  2010-ah                        3
Kum  2011-ah                        5
Kum  2012-ah                        4
Kum  2013-ah                        9
Kum  2014 (Upto August)  14.
Kum 2014 May 21 khan Mizoram Police, SP CID (Crime) hnuaiah Cyber Crime Investigation Cell din a ni a, helama harsatna neih chuan Police Station hnai berah FIR thehluh theih a ni a, hemi bawhzui hna leh hnuchhui hna hi Cyber Crime Cell hian an thawk thin.

MIZORAM A CYBER CRIME STATISTICS
Mizoram Police  Official Website (police.mizoram.gov.in/page/crime-figure.html)  tarlan danin   Kum 2009 atanga 2015 thleng khan Cyber crime record hi 44 a ni Mizoram police CID (Crime) chuan, kum 2009 atanga kum 2015  June thla thleng khan Information and Technology (IT) Act hnuaiah thubuai 53 an ziak lut tih an sawi bawk, mahse court-in heng thubuaite hi pakhatmah a la rel fel lo a, dan bawhchhia hrem pakhat mah a la nei lo. Kum sarih chhungin IT Act thubuai 53-ah hrem tumah an la awm lo bawk.
IT Act thubuai
1.      Kum    Case
2.      2009   2
3.      2010   3
4.      2011   5
5.      2012   4
6.      2013   9
7.      2014   24
8.      2015   6
9.      2016    1
10.  2017    4
  Total   58

ENGVANGIN NGE CYBER CRIME MIZORAMAH A AWM ?
Cyber crime thlen chhan tam ber hi pawisa duh vang te, phuba lak duh vang te, hlimhlawp bawl duh vang te leh intihtheihnana hman hrim hrim duh vangte a ni tlangpui. Mizote’n Cyber Crime kan tih chhan tlangpui chu hlimhlawp bawl nan leh huat zawngte tih mualpho nan a ni.    

MIZORAMA CYBER CRIME LARZUAL TE
1. PORNOGRAPHY (SARUAK THLALAK)
Tunlaiin, Computer, Internet leh Mobile Phone-ah kan Mizo nula/tlangval sex video hmang lai leh saruak thlalak hmuh tur tam tak a awm ta mai hian kan society a barakhaih hle a ni. Mizo nula saruak thlalak tam zawk hi an duh vang renga thehdarh an nih a rinawm loh. Mituten emaw an thlalak, an nawhreh tawh hnu, an lo lak chhuah sak avanga darh ta niin a lang.
Hetianga mi saruak thlalak phochhuaktu leh thehdarhtute hi dan hmanga hrem theih an ni. A hremna dan chu IT Act, 2000 (Section 67) hnuaiah a ni a, A vawi khat thiam loh chantirna-ah kum 5 lung in tan bakah pawisa Rs. 1,00,000.00 thleng chawitir theih a ni a, vawi hnih thiam loh chantir a nih chuan kum 10 thleng lungin tan bakah pawisa Rs. 2,00,000.00 thleng chawitir theih a ni.

2. COPYRIGHT LEH PIRACY
Mi tu pawh, a neitu phalna la lova Lehkhabu, Video Film, Audio Cassette leh Computer Software te lo Copy chhawn leh sumdawn nana lo hman hi COPYRIGHT dan kalh a ni a, “PIRACY” an ti. Heng hi dan bawhchhiatna sual lian tham tak a ni.
Hetiang tihching hi Mizoram chhungah tam tak kan awm:
1.      Kawng sira CD/DVD zuartu te leh an zawrhlai Movies te
2.      Kawng sir leh Bazara SIM Card nungsa zuar tut e
3.      Video Library neitute leh an movies kawl laite;
4.      Computer zuartute leh an Computer hralh ruala Pirated Software an thun tel ziah te;
5.      Mizoram chhunga Computer Institute neitute leh an Software hman lai te;
6.      Sorkar Office-a Software an hman tam zawk te;
7.      Printing Press neitu te leh an Software hman te;
8.      Computer neitu te leh an Software hman zawng zawng te,
9.      Mobile Phone chhunga hla dah zawng zawngtu te,
10.  Phalna nei lova Cable TV Operator ten Movies an chhuah zawng zawng te,
11.  Phalna nei lova English/Hindi/Korean Film te Mizo tawnga lettu leh a zuartu zawng zawng te,
12.  etc., sawi tur a tam mai sawi sen a ni lo ang.

Heng dan bawhchhetute hi dan anga hrem theih an ni a, a hremna dan chu Copyright Act 1957 (Section 51/63B) hnuaiah a ni a, ni 7 (days) atanga kum 3 (years) thleng lungin tan theih a nih bakah pawisa Rs. 50,000 atanga Rs. 2,00,000 thleng chawi theih a ni. Mahse, sumdawn nana hmang lova personal copy atana hmangtu chu lungin tang lovin pawisa Rs 50,000 thleng chawitir theih a ni.

3.INTERNET/ E-MAIL/ MOBILE PHONE HMAN KHAWLOHNA
Mizoram chhunga Chanchinbu leh Cable TV kal tlanga fakselna, ka vei zawng leh mipui aw programme-ah te hian SMS leh E-Mail hmangin kan huat zawng sawi chhiat nan leh tihmualpho nan kan hmang nasa hle. Hetiang platform lo siam saktute leh titute hi dan bawhchhetute an ni a, dan anga hrem theih a a ni.Computer, Internet, e-Mail leh Mobile phone hmanga intihmualpho leh intih-hmingchhiatna hi “Cyber Defamation” an ti a, hei hi Cyber Crime chikhat a ni. 

Heng bakah hian Computer, Internet, e-Mail leh Mobile phone hmanga mi vau leh tih thlabar hi “Cyber Stalking” an ti. Mi tu emaw, a hnathawhna hmuna a awm lai emaw, ama chenna ina a awm lai emaw, khawi hmun pawh ni se a tihlauthawng zawng leh tithlabar zawnga phone leh thuziak hmanga vaute hi dan bawhchhiatna sual a ni.
Heng dan bawhchhetute hi hrem theih an ni a, a hremna dan chu IPC (Section 503) hnuaiah a ni a, a hremna chu lungin kum 2 atanga kum 7 thleng tan tir leh pawisa tam tham tak chawitir theih an ni.

4. MOBILE   SIM CARD
Mobile Phone connection hi ID Card leh Thlalak tel lo chuan pek chhuah theih a ni lova. Mahse Reseller thenkhat ten mi voter’s ID leh thlalak hmangin SIM Card tihnunsa an zuar thin. Hetianga SIM Card tih nungsa zuartu te leh mahni hming nilo SIM Card hmangtu zawng zawng te hi dan bawhchhetute an ni a, hrem theih an ni.

 Tin, kan SIM Card hmanlai hi clone theih a ni a, clone anih chuan kan number hmangin midangin sual rawng an bawl thei a, SMS leh Call pawh an duh duhin an siam thei a ni. Chuvangin kan Mobile Phone te hi SIM card telin Unauthorized Service Centre-ah siamtir tura pek mai mai tur a ni lo.

Hetianga SIM Card tihnunsa zawrh leh lei leh cloning hi dan bawhchhiatna sual lian tak a ni a, dan bawhchhetute hi hrem theih an ni. A hremna dan chu IPC (Section 507) leh IT Act (Section 66) hnuaiah a ni a, a hremna chu lungin kum 2 atanga kum 7 thleng tan tir leh pawisa Rs. 2 lakh thleng chawi tir theih a ni.

5.  E-MAIL LEH SMS HMANGA INBUMNA
E-Mail leh SMS hmanga inbumna hi tunlai khawvelah a hluar hle, chu’ng zingah chuan “Nigerian Scams” hi a lar berte zinga mi a ni. Chu’ng an thu thawn tlangpui chu
“Pawisa tam tak i dawng a, i bank account min hrilh la, kan rawn deposit dawn nia
Lottery i man a, a processing fee $ 4,000 hi he account number-ah rawn deposit rawh….”    
Mizoram chhungah hetiang inbumna avanga tuar chhungkua an awm nual tawh a, chung zingah chuan in-leh-lo chan ta sawi tur an awm nual bawk. Heng in bumna lakah hian i fimkhur ang u.
Hetianga E-mail neitu hming dik tak hmang si a, midangin thil tha lo tih nan an hman thin hi “E-Mail Spoofing” an ti a. Hei hi dan bawhchhiatna sual a ni a, hrem theih an ni. A hremna dan chu IPC (Section 463) hnuaiah a ni a, a hremna chu lungin kum 2 thleng tan tir bakah pawisa chawitir theih an ni.

5. CABLE TV NETWORK LEH LOCAL CHANNEL
Mizoramah kum 1990s chho vel atang khan Cable TV Network kan nei tana, tunah phei chuan Local Channel neiin mizo programme leh film tha tak tak chhuah thin a ni. Cable Television Networks Acts, 1995 leh Cinematograph Act, 1952 danin a phut angin eng film pawh mipui hmuha chhuah a nih hmain Central Board of Film Certification (CBFC) an pal tlang ngei ngei tur a ni a, a chhuah dan tur pawh category hrang hrang thliar a ni:

 CYBER CRIME  LANGSANG ZUAL TE :
1. PHISHING : Phishing chu website lemhmanga midangte bum tumna a ni deuhber. I inbox ah emaw, i wall ah emaw thilpawimawh ni awm tak an rawn thawn che anga, "Hemi link ah hian lut rawh" tiin an rawn thlem ang che. An link rawn thawn che i click chuan i account chungchang information duh duh an nei thei tawh mai dawn a ni. Bank leh financial institution atanga information pawimawh dik lo taka lakchhuah.leh  Mi Bank Account atangin a neitu phalna lovin Bank Account danga pawisa transfer hi a huam .
A Hremna Dan :  -419, 420 & 468 IPC 43 & 66 IT ACT  

2. KEYLOGGER : Keylogger chu khawl(device) emaw, software emaw i thu chhut luh apiang lo chhinchhiah theia ni a. CPU hnunga keyboard  port ah keylogger device chu an vit tel thin. Internet cafe emaw, cyber atang emawa i thil pawimawh i khawih dawn anih chuan keylogger device an vuah leh vuah loh enchiang hmasa thin ang che.

3. BRUTE FORCE ATTACK : Brute Forcer hi chu software pakhat, number leh thu, kan password mil tur lo scan char char thei a ni a. Thu tluangtlam pangngai eg."thankyou "tih te chu awlsam taka a scan theih laiin "ThaNkyou%2" tih  ang chi te scan chhuak tur chuan kum tam fe mamawh leh thung.
4. EMAIL SCAMS:Email/mobile hmanga   information dik tak tak inthawna, dawtthu a  pawisa tam tak tak man theih anga inhrilh te hi a huam
 
5. E-MAIL FRAUD: thilsual tih nan midang  e-mail account  hman sak.
Hetiang hremna dan :  Section 43 &66, IT Act a ni.
6. MOBILE SMS LOTTERY FRAUD:  mobile phone hmang a inbumna a ni a. a victim hi lottery cheng tam tak man ang a sms thawn a ni a, chumi hnua chuan a prize claim tur in pawisa tlem a zawng a sen ve a ngaih thu hrilh leh a ni a, a prize dawn tur a tam tham em avangin a victim hian pawisa chu i he lovin a thawn nghal a, chumi hnuah chuan eng eng emaw buaipui nan a pawisa a ngaih thu phone hmang a hrilh leh a ni a,  chutah pawh chuan a victim hian a la thawn ta zel a
Hremna dan : CCPS Cr. No. 07/2009 u/s 66 IT Act 2000 r/w 420 IPC

Tuesday, 25th March 2015 khan Supreme Court (SC)  chuan  IT Act-a Section 66A
a hnawl :
Section 66A ennawn tura PIL thehluh hmasak ber chu kum 2012 kha niin, petition thehluttu hi law student Shreya Singhal a ni. Singhal chuan Shiv Sena hotu, Bal Thackeray thihna avanga Mumbai-a pawnchhuah khap a nih tuma a sawisel zawnga Facebook-a thu post-tu leh a lo like-tu, a thiante man an nih vangin dan hi ennawn turin petition a thehlut a ni.

IT Act section 66-A in a sawi chu, mi tu pawhin computer leh a kaihhnawih hmanga mi dang tana thu huathlala emaw, hlauhthawnawm emaw, dâwt thu, mi dangte tana awm nuam lo, harsatna siam leh tithlabár thei thil a thawn chhuak a nih chuan kum thum theng tân theih a ni. Supreme Court chuan online-a thil post avanga man theihna dan, Information Technology Act-a Section 66A chu  Tuesday, 25th March 2015 khan hnawlin, he dan hian freedom of speech a kalh a ni, a ti.

Thutlukna a puan rual hian SC chuan IT Act Section 66A hi a fiah tawk lo a, ram danpui Constitution 19(1)A palzutna a nih thu a sawi. Court chuan 66A hian , 'thu sawi tur leh thil tarlanna atana mimal zalenna neih' a nghawng a ni tiin, mi pakhat tana thil  ngeiawm tak chu midang tak a lo ngeiawm kher lo thei a ni, a ti. Supreme Court-in Information Technology Act Section 66-A chu Fundamental Right (Article 19 of Indian  Constitution), mahni duh zawng sawi theihna kalha a ngaih avangin paih tawh mah se, IT kaihhnawiha thil dik lo leh tha lo tite chu IPC section hrang hrang hmangin thubuai siamsak theih a ni a, thubuai siamsak an awm nual tawh bawk Kum 2013, May 16 khan Supreme Court chuan social networking site-ah huat theih thil post-tute chu police senior officer, IG emaw DCP emaw te phalna hmuh loh chuan man theih an ni lo ang, tiin a lo rel tawh a ni.

Mizoram police-a CID (Crime) hotute chuan Vanglaini palai zawhna chhangin, IT Act Section  66-A paih a nih hma khan Mizoramah kum ruk chhungin IT Act 66-A thlawh chhanin thubuai 50 ziah lut hman a nih thu an sawi. IT Act 66-A hmang hian Mizoramah kum 2009-ah thubuai 2, kum 2010-ah 2, kum 2011-ah 5, kum  2012-ah 4, kum 2013-ah 13 leh kum 2014-ah 24 ziah luh a ni.


No comments:

Post a Comment