Thursday 5 March 2020

CHAPCHAR KUT HMAN TAN  DAN
-Er. Chhungpuia Renthlei

Chapchar Kut hi lo vah awllen lai, March thla tawp emaw April thla tir lamah emawah an hmang deuh ber thin a. Mizo Kut zingah chuan an uar ber leh hman hun chhung rei ber a ni a. Vahchap(lo atan thing leh nau sah thluk) phoro(char) lai huna hman thin a nih avangin Chapchar Kut tih hming hi a pu hlen ta a ni. A lo chhuah dan nia an sawi dan chuan, Chin State-a Mizote an awm laiin kum khat chu tlangvalho leh lalupate chu Chapchar laiin an ram chhuak a, kut bengin an rawn haw a ni awm e. Chuta an hlawhchham lo haw hrilhhai tihngaihna hre lo chuan lal upate chuan “Vala te u, zahfakah lu em va chum suh, hah zu kan zu ngei tur a ni,’’a ti ta a.Tichuan nula leh tlangval dangte sawm khawmin an chen ta a, ramchhuak an hlawhtlin tum ai mahin an hlimna an tawng sang zawk mah a.

 Chutia an chenho lai chuan lu kai deuh chin tena nam deuh chhelhchawlha an lam vir vel chu naupang hovin chilthli tla lek lekin an lo en ni fahmiang,Upate chuan ‘min en chuan zu chawi rawh u’an ti a. Naupangho chuan zu an chawi a, chutia inkaihkuahho chu an in tulh bawrh bawrh a,a pui a nawiin he Kut rau chuan a fan chhuak ta a ni. Heta tang hian Mizo lam pui ber’chai’a lo chhuah phah ta a ni. He Kut ni vang-thla a lo thlen hma hian nasa fein an ur-lawk mup mup thin a. Val upate leh tlangval ten ram pilrilah Kut sa pelin an ram chhuak a, buh leh bal thar hlim hnianghnara ei leh bar a haw vanglai a nih avangin a khaw nawtin an lo inpuahchah a, naupangten zu lawm an khawn bawk a,tumah an ral bang lo a ni ber mai.Kut a lo thlen chuan ‘lusei vawk talh ni’ tiin tlang an au va, a ni hnihnaah Ralte ni an au leh a

Kutpui kan ur khuangruah chiar nghian e,
Chappui rawh lovin a tul ngai lo:
Chappui rawh lovin a tul ngai lo,
Ka chung chhawrthla a vanglai lo maw.
(Suaitlanga kawlni lal lai/ Ca 1450 CE-Ca 1700 CE)
tiin.

  Zan a lo thlen chuan nulain an puan thulkhung an rawn bih chhuak a, vakiria an khum a, lal hlau lo thi te dahin thival, thifen leh thi-hna te an rawn awrh chhuak a, tlangvalho lah nalh mangkhengin an rawn inchei a, Thi-hna fang an rawn beh chhuak fur hlawm a ni. Tual laiah hmeichhia leh mipa inkar thlakin an ding kual a. Mipain hmeichhia koki-ah an kuah a, hmeichhiain mipa kawng hnung lamah an kuah vet hung a. A laiah khuangpui leh seki tumtu an awm bawk. Khuangpuin chai a la a, seki tumin hla a hril thung. Naupangin chaiho zu an lo tulh a, tlaivara chai tur an nia, chu chu an ziak loh dan neihsa chu a ni. An tlaivar loh chuan zan danga an chai ve a thiang tawh lo.

   A zan thumnaah Kut zan tiin mahni lu lama chai a ni a, zan linaah Zupui Ni tiin an lam nileng zak a, zan nganaah ‘Zuthing Chawi’ an tih Kut tana zu khawlsa chu in zawh ngei ngei tur a ni. Zan ruk naah ‘Ei puar awm ni’ an ti a, Ni Hrilh an ti bawk chu khawpumin awm ni an kham thin. Mizo nawlpuiina Mizoram an luh kum CE 1700 hnu lamah khan Chawngtui leh Ruallung khuaah Chapchar Kut an hman tum khan an chen rei hle a ni ang. Vakiin buh vui khuaah an rawn pu vu vu chu an hmu a, khua an hai tih an hre chauh va, thlawhhma pawh nei ta lo chuan an khua an teh phah ta a ni. Hei hi Chapchar Kut hman rei bera sawi a la ni awm e.  

 Mizoramah chuan chiang fekfawka Chapchar Kut hman kum chu 1961 kum kha a ni a. 1962 kumah Synod Agenda telh a nih kum khan boruak a la awm vak lem lo. Kum 1963 Synod-ah chuan “Pi pu nun hlui kan duh tawk lote chawk thar leh theia din thar leh chu Kristiante tih tur a ni lo ve kan ti” tih thu hi an rel a ni. Mahse, hman zui tho a ni a, Feb. 25, 1966 khan Chapcharkut chu a tuk lawkah ram buaiin a rawn nanchin tak avangin hman zui a ni ta lo. Hun a rawn inher zel a, 1972 kum khan Mizo zirlai pawl General Conference chuan Chapchar Kut chu thar thawh lehin a huhova, hman zai an rel ta a. 1973 kumah chuan urhsun takin Aizawl lammual hman a ni. He mi kum atang hi chuan hman chho zel a ni.

Kum 1974 a lo inher meuh chuan Art & Culture Department hial te kan sorkarah a lo piang a, kum 1981 atang khan Chapchar kût  hi kum khat chhunga ‘tihtur’ pawimawhte zingah a dah a ni. State Level Committee hial a din bawk. Kum 1981 aṭanga kumin thleng hian Mizoramah chuan March thlaah lawm ziah a ni. Mizo hnam lam chi hrang hrang, inchei, zaithiam te sawmin Concert nen  hman thin a ni. Mizoram chauh ni lovin, India ram  ram pawna Mizote awm tamna  hmun dangah te pawh Chapchar Kût hi hman ṭhin a ni bawk.

No comments:

Post a Comment