Thursday 10 December 2020

COVID-19 CYBER CRIME PREVENTIVE TIPS
Er. Chhungpuia Renthlei
 
1. WASH YOUR CYBER HAND:
Nangmah leh midang te him nan ni khatah vawi hnih tal computer /Mobile clean fo la, Junk file leh cache file tifai zel rawh. I Phone call log,WhatsApp data leh Google activity history uluk takin check thin la, data tullo leh tangkailo te clear fo rawh. E mail attachment emaw hmun danga atanga file i copy hma in antivirus hmangin clean hmasa zel rawh.  
 
2. KEEP CYBER SOCIAL DISTANCING
I hriat chian loh leh hmelhriat loh atanga phone call, message leh e-mail chhang lo la, attachment phei chu scan hmasa lovin hawng suh.  I hman loh laiin Wify leh bluetooth off zel rawh.Website link pop up na zawng click kher suh. Heng ho lak atang hian inthiar fihlim thin la, buaina i pumpelh ang.
 
3. WEAR SECURITY FACE MASK
Social media account profile ah i nihna dik tak leh address kimchang ziak vek thin suh. Account profile lock thin bawk la, i thian te chauh vin profile photos leh i thu post an hmu thei ang. Firewall facemask hmangin data incoming filter zel rawh.
 
4. WEAR TECHNICAL PROTECTIVE EQUIPTMENT (PTE)
Online laiin Internet khawvelah nangmah tichhe turin Virus, Spam leh malware ten an  veh reng che tih hria, Antivirus leh Firewall  la  PPE hmangin inthuam fo la ,I Computer leh Mobile venghim tlat rawh.
 
 SELF ISOLATE & QUARANTINE YOUR DOCUMENTS
Virus leh technical problem laka inven nan mobile leh computer a i file pawimawh ( thlalak, documents)  te Digital Locker,  Google Drive, Google photos, Pendrive e.t.c ah backup zel la, password hmangin Lock zel rawh. Antivirus hmangin check fo la, file rinhlelh awm te chu quarantine zel rawh. Social media kaltlanga Donation na zawngah pawisa thawn suh.
 
6.CHECK YOUR TECHNICAL HEALTH & UPDATE YOUR  SYSTEM IMMUNITY
Computer leh Mobile a khat tawk in security scan hmangin check la, Software update thin rawh. Email, Social media leh e payment password atan "Strong password hmang la, a khat tawkin thlak fo rawh.
 
7. OBEY CYBER LEVELTASKFORCE (CLTF)
Sorkar, Bank leh  mi thahnem ngaiten SMS, Social media  leh printed media kaltlanga Security  guidline an tarlan te zawm zel rawh.
 
8. STAY HOME, STAY SAFE
Online games uar lutuk suh. A tul lovah chuan online reng suh ang che.Online shopping lakah fimkhur la, i hriatchian loh hnena mi online shopping ti lo la .  Facebook leh WhatsApp ah lang tam lutuk suh.
 
INTERNET, MOBILE LEH COMPUTER CRIME LAKA MIN VENGHIMTU THA BER CHU KEIMAHNI KAN NI E. KAN THEH A PIANG KAN SENG DAWN SI A.

No comments:

Post a Comment